Ekonomista, sowietolog, publicysta.
Urodził się jako Stanisław Świaniewicz. Od 1909 r. uczęszczał do gimnazjum realnego w Dyneburgu, gdzie należał do tajnego kółka samokształceniowego polskiej organizacji młodzieżowej Wyzwolenie. Po wybuchu I wojny światowej i ewakuacji rodziny do Orła w 1915 r. kontynuował naukę w tamtejszym gimnazjum. We wrześniu 1917 r. podjął studia na Wydziale Prawa i Nauk Społecznych uniwersytetu w Moskwie, które na krótko przerwał w listopadzie z powodu przewrotu bolszewickiego. Po zawarciu traktatu brzeskiego powrócił we wrześniu 1918 r. do okupowanego przez Niemców Dyneburga, po czym po jego zajęciu przez Armię Czerwoną w grudniu 1918 r. wstąpił do tamtejszej tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej i na początku 1919 r. został jej komendantem. W maju 1919 r. przedostał się przez front do Wilna i wstąpił do Wojska Polskiego. Walczył w szeregach 7. pułku artylerii polowej, jednocześnie studiując na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie na Wydziale Prawa i Nauk Społecznych. Studia przerwał w maju 1920 r. i zaciągnął się do 201. pułku piechoty, dowodzonego przez mjr. Mariana Zyndram-Kościałkowskiego. Walczył kolejno w bitwie nad Wkrą w sierpniu, a we wrześniu tego roku w bitwie nad Niemnem. Po wejściu tego pułku w skład 1. Dywizji Piechoty Litewsko-Białoruskiej gen. Lucjana Żeligowskiego brał udział w zajęciu Wilna 9 października 1920 r. Zdemobilizowany pod koniec tego roku w stopniu porucznika osiadł w Wilnie, gdzie pracował w biurze gen. Żeligowskiego, zajmując się sprawami białoruskimi. Zwolennik programu federalistycznego, był przeciwnikiem wcielenia Wilna do Polski i nawiązał współpracę z dziennikiem „krajowców” „Gazetą Krajową”. W 1921 r. wznowił studia na USB i pod wpływem prof. Władysława Mariana Zawadzkiego zajął się systemami gospodarczymi państw „nowego typu” (system sowiecki, włoski faszyzm) i po ukończeniu studiów w 1924 r. został jego asystentem w Katedrze Ekonomii Politycznej USB. Podjął współpracę z konserwatywnym dziennikiem wileńskim „Słowo”, redagowanym przez Stanisława Cata-Mackiewicza, jednocześnie w organie „krajowców” „Kurier Wileński” redagował w latach 1926-1929 dział gospodarczy. W 1926 r. uzyskał stopień doktora. W dniu 23 lutego 1930 r. wraz z Witoldem Staniewiczem, Stefanem Ehrenkreutzem, Januszem Jędrzejewiczem i innymi osobami założył w Wilnie Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej oraz został w nim sekretarzem sekcji ekonomicznej. W 1932 r. zainicjował wydawanie jego organu, biuletynu „Przegląd kwartalny gospodarki Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich”. W Szkole Nauk Politycznych Instytutu wykładał m.in. ekonomię polityczną oraz politykę ekonomiczną i ideologię komunizmu w ZSRS. W 1931 r. habilitował się na podstawie pracy „Lenin jako ekonomista” (Wilno 1930) na Wydziale Prawa i Nauk Społecznych USB. Stał się jednym z najlepszych znawców problematyki sowieckiej, zapoczątkował w Polsce szczegółowe studia nad gospodarką sowiecką. Ogłosił wiele książek i rozpraw na ten temat, jednocześnie prowadził badania nad polityką gospodarczą III Rzeszy. Był zwolennikiem polityki zagranicznej Józefa Becka, a jednocześnie kompromisu politycznego z Niemcami. Rozpoczął współpracę z redagowanym przez Jerzego Giedroycia warszawskim tygodnikiem „Bunt Młodych” (od marca 1937 r. „Polityka”). Jego nakładem opublikował cenioną w świecie naukowym książkę: „Polityka gospodarcza Niemiec hitlerowskich” (Warszawa 1938). W tymże samym roku otrzymał profesurę nadzwyczajną na Wydziale Prawa i Nauk Społecznych USB, uznany został za czołowego polskiego badacza systemów gospodarczych państw totalitarnych i przyjęty do wileńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. 24 sierpnia 1939 r. został zmobilizowany. Służył jako dowódca kompanii kwatermistrzowskiej 85. pułku piechoty 19. Dywizji Piechoty, brał udział w walkach z Niemcami na Kielecczyźnie i Lubelszczyźnie, a 28 września został pod Jarosławiem wzięty do niewoli przez Armię Czerwoną. Od 2 listopada 1939 r. przebywał w obozie w Kozielsku, gdzie usiłował ukryć swą tożsamość, ale przypadkowo został zdemaskowany przez współwięźnia, por. Tadeusza Wirszyłłę, na początku marca 1940 r. i odtąd był przesłuchiwany przez mjr. NKWD Zarubina. 29 kwietnia 1940 r. został wysłany wraz z całym transportem do Katynia, ale z powodu oskarżenia przez radziecką prokuraturę o współpracę z wywiadem i ze względu na potrzeby dalszego śledztwa wyłączono go z transportu w ostatniej chwili i przewieziono do Moskwy. Więziony kolejno na Łubiance i na Butyrkach, składał obszerne zeznania o polityce gospodarczej III Rzeszy, po czym w lutym 1941 r. został skazany na 8 lat łagru w republice Komi. Po podpisaniu układu Sikorski-Majski został ostatecznie zwolniony 20 kwietnia 1942 r., w maju dotarł do ambasady RP w Kujbyszewie, a pod koniec lipca do Teheranu. Prowadził badania nad gospodarką krajów Bliskiego i Środkowego Wschodu, a jego raporty przyczyniły się do wystąpienia przez rząd gen. Sikorskiego do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża 18 kwietnia 1943 r. o zbadanie sprawy katyńskiej po ogłoszeniu o odkryciu masowych grobów przez radio niemieckie. W 1944 r. przybył do Londynu i został naczelnikiem Wydziału Wschodniego w Ministerstwie Informacji i Dokumentacji, równocześnie wykładał na Polskim Wydziale Prawa Uniwersytetu w Oxfordzie. Podpisał protest z 25 lutego 1944 r. skierowany do W. Churchilla po jego mowie w Izbie Gmin w sprawie nowych granic Polski, sprzeciwił się ustępstwom w tej sprawie w liście do premiera Mikołajczyka z 15 listopada 1944 r., wreszcie w memoriale skierowanym do premiera Tomasza Arciszewskiego z 10 stycznia 1945 r. wzywał do ogłoszenia deklaracji o budowie dualistycznego państwa polsko-ukraińskiego. Po zakończeniu wojny od 1946 r. pracował w Polish University College w Londynie do jego likwidacji w 1953 r. Nawiązał współpracę z paryską „Kulturą” i w 1950 r., w nr. 2-3, opublikował (pod pseudonimem „Jerzy Lebiedziewski”) recenzję „Listy katyńskiej” Adama Moszyńskiego. W dniu 16 kwietnia 1952 r. wystąpił jako świadek na wyjazdowym posiedzeniu komisji Izby Reprezentantów USA, składając zeznania na temat zbrodni katyńskiej. Do 1954 r. pracował w London School of Economics and Political Science, następnie do 1956 r. na uniwersytecie w Manchesterze. latach 1956-1958 przebywał w Dżakarcie w Indonezji, gdzie współorganizował tamtejszy uniwersytet, a po powrocie do Londynu pracował do 1960 r. w Królewskim Instytucie Spraw Międzynarodowych. W 1963 r. osiadł w Halifaksie w Kanadzie, gdzie na Saint Mary’s University podjął wykłady z ekonomii i statystyki; pracował tam do 1973 r., kiedy to przeszedł na emeryturę. Publikował w tym czasie książki i artykuły w wielu językach, poświęcone problematyce pracy przymusowej w ZSRS, zyskując w tym zakresie międzynarodowe uznanie jako jeden z czołowych sowietologów.
W 1974 r. Swianiewicz powrócił do Londynu, gdzie otrzymał tytuł profesora Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie (PUNO). W październiku 1975 r. został pobity przez nieznanych sprawców, co miało prawdopodobnie zastraszyć go przed wyjazdem na konferencję do Kopenhagi o łamaniu praw człowieka w ZSRS. Mimo to pojechał tam i mówił o zbrodni katyńskiej, na ten temat opublikował tekst w „Kulturze”: „Późne refleksje po Kopenhadze” (1976, nr 4).
W Instytucie Literackim ukazała się najbardziej znana jego książka – w każdym razie dla polskiego czytelnika – „W cieniu Katynia” (Paryż 1976), należąca do podstawowych pozycji w literaturze omawiających zbrodnię katyńską. Książka została nagrodzona przez Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie oraz londyński tygodnik „Wiadomości” (2002).
Swianiewicz otrzymał doktorat honoris causa Saint Mary’s University w Halifaksie (1982) i PUNO (1990). Ponadto był laureatem Nagrody Fundacji Alfreda Jurzykowskiego, członkiem honorowym powołanego w październiku 1988 r. w Polsce Niezależnego Komitetu Badania Zbrodni Katyńskiej. W 1989 r. otrzymał
Nagrodę Publicystyczną „Kultury” im. Juliusza Mieroszewskiego. Był odznaczony Krzyżem Walecznych (1920). Należał do Amerykańskiego Towarzystwa Ekonomicznego, Stowarzyszenia Ekonomii Porównawczej, Stowarzyszenia Studiów Sowietologicznych, Kanadyjskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych, Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie.
M.. Kornat. Swianiewicz Stanisław [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 46, Kraków – Wrocław 2009-2010, s. 124-129;
