Wychowywała się w majątku rodzinnym w wielkopolskim Mikorzynie pod Ostrzeszowem. Ojciec był prawnikiem, matka poetką, wśród krewnych, znajomych i przyjaciół było wielu literatów, m.in.: Zofia Kossak, Marie Jehanne-Wielopolska, Jadwiga Żylińska, Jarosław Iwaszkiewicz czy Bolesław Leśmian. Alicja uczęszczała do gimnazjum im. Generałowej Zamoyskiej w Poznaniu, a następnie studiowała filozofię na Uniwersytecie Warszawskim. Jeszcze przed wojną wyjechała na roczne studia do Brukseli, pracę magisterską pisała we Francji.
Wojna i ucieczka z kraju
Pierwsze miesiące wojny spędziła w majątku z Mikorzynie, skąd wkrótce cała rodzina została przez Niemców wysiedlona. Wraz z matką i babcią udały się do okupowanej Warszawy. Iwańska uczestniczyła w tajnym nauczaniu oraz zaangażowała się w działalność konspiracyjną. Od 1940 roku pracowła dla Oddziału II Komendy Głównej ZWZ/AK zajmującego się wywiadem i kontrwywiadem. Jej świeżo poślubiony mąż – Jan Gralewski – był emisariuszem Armii Krajowej i zginął w 1943 roku w katastrofie gibraltarskiej. Zachowała się ich korespondencja, która w 1982 ukazała się w formie książkowej pt. „Wojenne odcinki: Warszawa 1940-1943”. Iwańska brała udział w powstaniu warszawskim, a następnie w antysowieckim podziemiu. W 1945 roku powróciła do Poznania, gdzie przez pewien czas kierowała działem literackim „Głosu Wielkopolskiego”. Ze względu na pochodzenie oraz wojenną przeszłość trudno jej było odnaleźć się w nowej polskiej rzeczywistości. Wraz z rodzicami wyjechała na Ziemie Zachodnie do Jeleniej Góry. I tam jednak sowieccy agenci trafili na jej ślad. Aby uniknąć aresztowania zmuszona była w 1946 roku uciekać z kraju. Z pomocą amerykańskiego krewnego, który przebywał właśnie w Polsce z ramienia UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration) udała się do USA.
Na emigracji w USA
Dzięki pomocy rodziny i własnej pracy zarobkowej podjęła studia socjologiczne na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku, a następnie rozpoczęła badania do pracy doktorskiej. W trakcie tych studiów na dwa lata wyjechała do Chicago, gdzie na renomowanym Uniwersytecie Chicagowskim prowadziła zajęcia dydaktyczne. Praca doktorska Iwańskiej dotyczyła doświadczenia obozu koncentracyjnego i sposobów radzenia sobie z tą traumą wśród polskich uchodźców w USA. Badania terenowe prowadziła wśród Polaków w Chicago i Nowym Jorku, zdobywając kontakty za pośrednictwem Stowarzyszenia Polskich Kacetowców. We wczesnych latach 1950-tych kierowała realizowanym na chicagowskim uniwersytecie „Slavic Peoples’ Projekt”, w ramach którego powstało siedem monografii poświęconych poszczególnym środkowoeuropejskim narodom. Wraz z Zbigniewem A. Kruszewskim i innymi badaczami Iwańska napisała wówczas monografę pt. Contemporary Poland. Society, Politics, Economy (1955). W 1957 obroniła pracę doktorską z socjologii na Uniwersytecie Columbia, pt. Polish intelligentsia in Nazi concentration camps and American exile: a study of values in crisis situations. Alicja Iwańska wykładała na licznych amerykańskich uniwersytetach, w tym na istniejących wówczas na amerykańskim południu uczelniach wyłącznie dla czarnoskórych - w Atlancie i Talladega College w Alabamie. Na dłużej zatrzymała się dopiero począwszy od 1965 roku w State University of New York w Albany. Przez wiele lat prowadziła etnograficzne badania terenowe w Meksyku, wynikiem których były m.in. książki Świat przetłumaczony (1968) i Ucieczki (1983). Ta pierwsza została wydana przez Instytut Literacki „Kultura”, z którym Iwańska współpracowała od 1953 roku. Jej obszerna, prowadzona przez ponad 40 lat korespondencja z Redaktorem Jerzym Giedroyciem jest fascynującą lekturą będącą dowodem intelektualnej bliskości, wzajemnego szacunku i sympatii jej autorów. Na łamach paryskiej „Kultury” ukazywały się jej teksty poetyckie, literackie, recenzje i omówienia, a także fragmenty prac socjologicznych i analiz o charakterze historyczno-filozoficznym.
W Londynie i na promocjach swych książek w Polsce
Po przejściu na wcześniejszą emeryturę w 1985 roku Alicja Iwańska zamieszkała w Londynie. Kontynuowała współpracę z „Kulturą”, a także zaangażowała się w działalność dydaktyczną i organizacyjną na Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie. W ostatniej dekadzie życia przede wszystkich intensywnie pisała. Były to zarówno teksty literackie jak i wspomnieniowe, a także przemyślenia dotyczące osobistych doświadczeń życia w społeczeństwie amerykańskim, do którego była krytycznie ustosunkowana („Baśń amerykańska”, 1988) i jej wrażeń z pobytów w Polsce. Po 1989 roku jej książki zaczęły się ukazywać również na rynku polskim, a dużą satysfakcją było dla niej uznanie, z jakim spotkała się jej twórczość i liczne spotkania autorskie, na które była zapraszana do ojczyzny. Alicja Iwańska jest laureatką Nagrody Fundacji im. Kościelskich (1974), Nagrody Związku Polskich Pisarzy na Obczyźnie (1983) oraz Nagrody Fundacji Alfreda Jurzykowskiego (1995). W 1989 roku została odznaczona przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Opracowała: Beata Halicka
Twórczość
Bibliografia
