Zdjęcie
Sygn. sm00115
© INSTYTUT LITERACKI
Powrót do listy

ALEKSANDER WEISSBERG-CYBULSKI

Biografia


PISARZ
ur. 8 października 1901 r. w Krakowie
zm. 4 kwietnia 1964 r. w Paryżu

Fizyk, pisarz, więzień NKWD, autor tomu wspomnień „Wielka czystka” - jednej z pierwszych na świecie relacji na temat stalinowskiego terroru lat 30.

Urodził się w Krakowie, w rodzinie kupieckiej, która w 1907 r. przeniosła się do Wiednia. Od 1918 r. działał w Socjalistycznym Związku Gimnazjalistów. Studiował fizykę w wiedeńskiej Wyższej Szkole Technicznej, oraz fizykę i matematykę w Uniwersytecie Wiedeńskim. Dyplom inżyniera zdobył w 1929 r.. Od 1920 r. był członkiem Partii Socjaldemokratycznej, w 1927 r. wstąpił do Austriackiej Partii Komunistycznej. W 1929 r. przeniósł się do Niemiec, gdzie również działał w nielegalnej partii komunistycznej pod pseudonimem „Peter Warbeck”.

W marcu 1931 r. wraz z żoną Ewą Striker wyjechali do Związku Sowieckiego. Został mianowany profesorem w ukraińskim Instytucie Technicznym w Charkowie, wtenczas jednym z największych ośrodków badawczych w Europie.

Żona pracując w „przemyśle ceramicznym” w 1935 r. – już po rozwodzie z Weissbergiem - została aresztowana i oskarżona o przygotowanie zamachu na Stalina oraz o szyfrowanie w projektowanych wzorach na porcelanie „elementów symboliki syjonistycznej i faszystowskiej". Więziona przez półtora roku, została w 1937 r. wydalona do Austrii, skąd uciekła przez nazistami do USA. W II. połowie XX w. - znana jako Eva Zeisel - była światowej sławy projektantką ceramiki i sztuki użytkowej). Jej przeżycia sowieckie posłużyły Arthurowi Koestlerowi - z którym wraz z Weissbergiem przyjaźnili się od młodości - do opisów przesłuchań w powieści „Ciemność w południe”, o jej losach pisał również Weissberg w „Wiekiej Czystce”. (Zmarła w Nowym Jorku w 2011 r. w wieku 105 lat.)

20 marca 1937 r, Weissberg został aresztowany przez NKWD, co wywołało w świecie nauki falę oburzenia i protestów. Listy do Stalina w jego sprawie pisali m.in. Albert Einstein i Irene Joliot Curie. Poddany tzw. „konwejerowi” był więziony do stycznia 1940 roku. Na mocy porozumień zawartych w pakcie Ribbentrop-Mołotow został przekazany Gestapo, wieziony trzy miesiące w lubelskim areszcie, został deportowany do getta w Krakowie, skąd uciekł na wiosnę 1942 roku. Niemal do końca wojny, najpierw w Krakowie, potem w Warszawie ukrywała go Zofia Cybulska, z którą się ożenił, przyjmując jej nazwisko. Przeżył powstanie w getcie warszawskim i walczył w Powstaniu Warszawskim. Po wojnie mieszkał w Krakowie, zajmując się drobnym biznesem. W 1948 r. wraz żoną przedostali się do Szwecji, a na początku lat 50. przenieśli się do Paryża.

We Francji założył znakomicie prosperującą firmę budowlaną. Oboje z żoną byli bardzo zaprzyjaźnieni z Jerzym Giedroyciem i małżeństwem Hertzów. Jego decydująca rola w negocjacjach przy kupnie nowego domu „Kultury” (91 av. de Poissy) jest wielokrotnie przywoływana we wspomnieniach ludzi „Kultury” (posłuchaj audycji RFI - mówi Zofia Hertz) . W 1967 r. nakładem Instytutu Literackiego wyszła jego książka „Wielka czystka”.

Pomiń sekcję linków społecznościowych Facebook Instagram Vimeo Powrót do sekcji linków społecznościowych
Powrót na początek strony