On August 18, Wojciech Sikora was buried at the cemetery in Le Mesnil-le-Roi, earlier in the local church, Father Marian Faleńczyk celebrated a funeral mass for the Deceased.

The table, guests and residents around it - that is Easter at Maisons-Laffitte. Among the people in the photos Zbigniew Brzezinski, Maria Dąbrowska, Juliusz Żuławski and others.

A narrow circle of residents of the house - or numerous guests at the laid table. A Christmas tree with lights on, and Jerzy Giedroyc, Zofia and Zygmunt Hertz around it. Photographic record of Christmas at Maisons-Laffitte.

Obok pokazujemy nieco materialów związanych z rzymskimi początkami „Kultury”. Są tu zdjęcia przedstawiające Jerzego Giedroycia, Zofię Hertz i Józefa Czapskiego z połowy lat 40. XX w., nieco rachunków i fragmentów listów, które nadeszły do Redaktora po debiucie pisma w czerwcu 1947 r. oraz nieco wspomnieniowych wypowiedzi.   

W latach 1956-1957 August Zamoyski ustawił w ogrodzie domu Instytutu Literackiego dwa posągi swego autorstwa. Wcześniej, z tej okazji, w północno-zachodniej części ogrodu wybudowano specjalny cokół. Jako pierwsza - w drugiej połowie 1956 r - stanęła rzeźba przedstawiająca św. Jana Chrzciciela, a następnie „Wenus”. W korespondencji artysty z Jerzym Giedroyciem (który pokrywał koszty transportu) znajdujemy ustalenia dotyczące tych akcji. Św. Jan Chrzciciel został przez Zamoyskiego zabrany w okolicach w kwietnia 1957 r:
Drogi Panie! - pisał Zamoyski do Giedroycia 1 IV 1957 r. - Bardzo mi było przykro, iż musiałem posąg Św. Jana zabrać, szczególnie iż Pan i „Kultura" tak się sympatycznie do tej rzeźby odnieśli - ale ponieważ ją sprzedałem, było to koniecznością. Józio jako i Pan [??...] uzgodnili ze mną, aby postawić inny posąg, mianowicie mam „Venus” w brązie, która myślę dobrze by w [??...] do istniejącego cokołu pasowała, ponieważ tak się złożyło, iż z Panem tego uzgodnić nie mogłem, zapytuję, czy by to Pańskim intencjom również odpowiadało.(...) jeżeli więc Panu myśl postawienia „Venus” na miejsce Św. Jana odpowiadała, aby cokół nie stał pusty, gotów jestem posąg przywieźć. Oczekując miłej odpowiedzi przesyłam serdeczny uścisk dłoni August Zamoyski.
Jerzy Giedroyc odpowiedział 7 IV 1957: Drogi Panie Ma się rozumieć bardzo bym się cieszył, gdyby znów stanął w Laffitte Pana posąg. Jeśli to tylko jest Panu wygodne i nie sprawia wielkich kłopotów. (...) Jerzy Giedroyc.
Oba posągi były atrakcją dla odwiedzających, w zbiorach AIL zachowała się sesja fotograficzna, autorstwa Henryka Giedroycia, przedstawiająca "Wenus" i Marka Hłasko. KIlka fotografii w galerii pochodzi z korespondencji pomiędzy Giedroyciem i Zamoyskiem, dwa zdjęcia zrobiono w 2019 r. podczas przeglądowej wystawy twóczości Zamoyskiego w warszawskim Muzeum LIteratury im. Adama Mickiewicza. 

Mimo, że zwierzęta towarzyszyły „Kulturze” przez cały czas istnienia Instytutu, nie ewidencjonowano ich w sposób formalny. Nie zachowały się żadne spisy, jedynie fotografie i okazjonalne wspomnienia, głównie w listach. Obecność psów na zdjęciach pomaga czasem w ustalaniu dat przy opisywaniu fotografii. Psy to bez wątpienia najważniejsze istoty w dość zaskakująco układającym się inwentarzu Instytutu Literackiego. Wszystkie psy „Kultury” były cocker spanielami angielskimi, w różnych kolorach. Żaden nie był nadmiernie miły. Oto kolejność spanieli ustalona przez Leszka Czarneckiego, przy założeniu, że każdy z nich żył 12-15 lat: 1) „Black” – 1947-1962 zwany też Blackiem Pierwszym (był oczywiście czarny), 2) „Piotr”– 1962-1975 – był złoty, 3) „Black” Drugi – 1976-1992 – (rzecz jasna też czarny), 4) „Faks”; – 1992-2003 – był złoty. Koty, jako istoty znacznie mniej uspołecznione, mniej chętnie pozowały do zdjęć. Pierwszy z nich pojawił się jeszcze na avenue Corneille, widać go na wielu zdjęciach z Redaktorem Giedroyciem. To „Żółtek” W nowym domu już go nie ma, można zatem uznać – twierdzi Leszek Czarnecki – że w grudniu 1954 roku, kiedy zakupiono dom Kultury, „Żółtek” albo już nie żył, albo co bardziej prawdopodobne – nie zgodził się na przeprowadzkę i zdezerterował z falansteru. Następne dwa pojawiające się na fotografiach czarne koty to „Minusy”. Żyją na avenue de Poissy w latach 1955-60, chyba też się wymeldowały, brak bowiem oralnych przekazów o ich śmierci. Okresowo pojawiały się ptaki: kogut (zwany po prostu Kogutem, wspominany przez JG w listach) – pojawia się znienacka i znikąd. Można go oglądać na zdjęciach Bohdana Paczowskiego z roku 1987. Mieszkał w ogrodzie i nocował na drzewie. Ponoć został uśmiercony przez młodego „Faksa” na początku lat 90. Dzikie kaczki, krzyżówki. W roku 1998 porzuciła je matka. Jak tyko urosły, odleciały. Jak znalazły się w ogrodzie? Nie wiadomo. Jeż – (nie ma zdjęć) żył za czasów szefowania Instytutem przez p. Henryka Giedroycia. W latach 80., w jardin d’hiver, mieszkały w klatce dwie papużki. Potem jedna. Krótko.

Jerzy Giedroyc assessed Jeleński’s role in the following way: “I first met Kot Jeleński through Józio Czapski in Paris before we had made the move to Maisons-Laffitte. Our relations grew closer when we later met in Rome, where we were able to get to know each other better. Later, Józio as good as coerced Nabokov into admitting Kot to the Congress for Cultural Freedom, where he charmed everyone and became irreplaceable. His systematic collaboration with “Kultura” dates from this time. Without doubt he was the most accomplished literary critic in the Polish émigré world. In cultural matters, we saw eye to eye(...) It is to Kot that I owe my bearings in world literature, of which I know relatively little, and also, much more generally, in all of Western Culture, from poetry to art. He was a remarkable polymath”. („Autobiografia na cztery ręce” [Four Hands Autobiography]).

The table, guests and residents around it - that is Easter at Maisons-Laffitte. Among the people in the photos Zbigniew Brzezinski, Maria Dąbrowska, Juliusz Żuławski and others.

„Mieroszewski był najważniejszym partnerem dialogu. Jedynym, z którym byłem tak otwarty” – wyznał Jerzy Giedroyc w „Autobiografii na cztery ręce”. Portret najbliższego współpracownika postawił Redaktor na swoim biurku. Rzadko się spotykali, Mieroszewski nie opuszczał Wielkiej Brytanii, ale często pisał. Korespondencja Juliusza Mieroszewskiego z Redaktorem to największy zbiór w kolekcji listów Archiwum Instytutu Literackiego (część korespondencji ukazała się w serii Czytelnika – Archiwum Kultury).

"There is an opinion abroad that I am a despot and that the “Kultura team” never existed unless one accepts that the team always comprised only one individual, that is, me. On the contrary – I am open to criticism and suggestions, and I often happen to change my mind after discussions with others. As for the “Kultura” team, it most definitely existed and continues to exist. I value and take on board the opinions of its members. (...) If I have a talent, it is that of a regisseur: with the ability of matching the right subjects to the right people. This engenders within me an attitude of teamwork, and also means that if I am suitably convinced, I change my mind. Stefan Kisielewski criticises me for, as he says, making 180 degree turns. I change my tactics because politics is not a sacrament; to engage in politics you have to adhere to reality, which constantly changes. One has to know how to retain one’s principles while adapting one’s views. (...) I place a high premium on loyalty. And thus any allegations of disloyalty, or even suspicions of disloyalty, weigh most heavily on me."

Jerzy Giedroyc w "Autobiografii na cztery ręce" opowiadał o roli, jaką w Instytucie Literackim pełniła Zofia Hertz: „Na głowie Zosi była od początku cała administracyjna strona Kultury. Ale jej wpływ na politykę Kultury i na mnie był zawsze bardzo wielki. Ma ona bardzo dużo zdrowego rozsądku i wielokrotnie umiała mnie powstrzymać przed rozszerzaniem frontu, angażowaniem się w nowe i ryzykowne przedsięwzięcia; jej interwencje nie zawsze były skuteczne, ale kilka razy uchroniły Kulturę od poważnych głupstw. Potrafiła też załatwiać wiele spraw dzięki umiejętności nawiązywania przyjacielskich stosunków z ludźmi. Jest widomą ilustracją mojej teorii, wedle której w Polsce najważniejsze są kobiety”.

Natomiast w szkicu Wacława Zbyszewskiego "Zagubieni romantycy" znajdujemy takie oto dopełnienie tego opisu: "Także ona decyduje o ludzkich stosunkach w laffitte'owskim gnieździe. Bez niej nigdy by się ten Zespół czy grono nie utrzymały. Ona zlikwidowała jednych, ona przyhołubiła drugich. (...) Ale nade wszystko, Zosia Hertz ma jakąś piekielną witalność, jakąś niespożytą energię. Może by Giedroyc mógł cudem jakimś znaleźć równie idealną korektorkę, maszynistkę, sekretarkę, administratorkę i... kucharkę oraz panią domu w jednym. Byłby to cud. Ale takiego dynamo, tego ładunku inicjatywy na pewno by znaleźć nie mógł, bo sądzę, że w całej Polsce go nie ma".

„W ramach naszego podziału pracy do Gustawa należy literatura, zarówno poezja, jak proza. To on w znacznej mierze decyduje o naszej polityce w tej dziedzinie, gdyż ja prawie całkowicie polegam na jego ocenach i opiniach. Dotyczy to przede wszystkim tekstów drukowanych w „Kulturze”, w mniejszym stopniu książek. Zdarzały się nam niekiedy rozbieżności w sprawie jakiejś prozy, gdyż u Gustawa odgrywają dużą rolę antagonizmy osobiste. (...) Gustaw był dla mnie również partnerem w dyskusjach politycznych, choć nasze wymiany poglądów na te tematy nie były takie, jak z Mieroszewskim. Mieroszewski reprezentował moje stanowisko. Gustaw ma inny punkt widzenia. Nie jest chłodnym analitykiem — jest pełen pasji. I jest nie tyle politykiem, ile moralistą. Może właśnie dlatego częste dyskusje między nami na tematy polityczne były dla mnie bardzo ważne. Były ważne również dla „Kultury” - wspomina Jerzy Giedroyc w „Autobiografii na cztery ręce”.

W prezentowanych nagraniach możemy posłuchać samego Gustawa Herlinga-Grudzińskiego oraz opinii innych o pisarzu i jego twórczości („Zawsze zaczynam lekturę „Kultury” od czytania „Dziennika pisanego nocą”" - przekonuje Konstanty Jeleński).

W liście do Czesława Miłosza z 21 sierpnia 1973 r. Zygmunt Hertz pisał tak: „(...) Z obrzydzeniem i przerażeniem jechałem do Paryża, do którego »uczęszczam« maksymalnie rzadko. Ot, po prostu nie mam apetytu na jeżdżenie. Jak jadę, to do Janka. A propos: Sadzik ma piękne witraże, które Janek zrobił – a ja mam wspaniałe okno z kolorowych szybek pędzla Janka – kilka motywów ochrzczonych: »Wesoła sówka«, »Księżna Cycol«, »Wojewoda«, »Towarzysze z KC« – ci ostatni świnia i facet ze straszną mordą z orderami, »Kozak« siedzący na beczce z napisem »Wodka« oraz »Prezes SPK« (Stow. Kombatantów) z czerwonym dziobem zamiast nosa. Bardzo to ładne. (...)”.
4 września 1973 r. w nastepnym liście Zygmunt Hertz  dodał: „(...) Janek zrobił prześliczne szybki – 16 sztuk wprawiłem w moje słoneczne okno, bardzo ładne, zmontuję sobie starą latarnię samochodową w ogrodzie, kabel do pokoju, i gramofon – ot, będzie son et lumiere (...)”. 
 (Zygmunt Hertz – Listy do Czesława Miłosza 1952-1979, s. 397 i 399, IL 1992)       

It is no coincidence that the list of the first publications of the emerging “Kultura” included two items: Mickiewicz’s “The Books and the Pilgrimage of the Polish Nation” (with an introduction by Gustaw Herling-Grudziński) and “Prometeusze” [Prometheuses] by Stanisław Szpotański – “a book that showed that life in exile is extremely hard and often ends tragically,” explained Jerzy Giedroyc in “Autobiografia na cztery ręce” [Autobiography for Four Hands]. “I chose this book, as well as »The Books and the Pilgrimage «, very deliberately and consciously, because I considered it a warning against emigration,” he added.

In the interviews presented here, Jerzy Giedroyc, as well as other members of the “Kultura” team, talks about various concepts of emigration, its subsequent “waves,” the difficult first (and not only the first) years and relations with other emigration circles.

It is impossible to talk about “Kultura” without mentioning General Władysław Anders. Jerzy Giedroyc served under his command thanks to Józef Czapski, wand it was there that he met Zofia Hertz. Anders established the Literary Institute, appointed Giedroyc to its organization and granted a loan for this purpose. Regardless of the differences or disputes that later divided them, the people of “Kultura” maintained their respect and sympathy for the General, and he reciprocated them with the same.

„Pisanie na emigracji to składanie rękopisów do dziupli w drzewie” – przypomina pogląd Czesława Miłosza w zamieszczonym tu nagraniu wideo Jerzy Giedroyc. Dodaje jednak, że sam poeta – laureat Literackiej Nagrody Nobla z 1980 roku – jest dowodem fałszywości tej tezy.

Gdy Miłosz zdecydował się w 1951 roku pozostać na Zachodzie, to właśnie w Domu „Kultury” znalazł schronienie. Sam Miłosz przyznaje w jednym z zamieszczonych tu nagrań, że nie było to współistnienie „pokojowe” – dochodziło do awantur, ostrych starć. Niemniej Giedroyc publikował jego książki, a „Kultura” była jedynym pismem, które broniło go mimo jego „dość aroganckiej pozycji”.

“And finally, Józio Czapski. His functions in running Kultura are undefined. He must have rendered her great service in the former difficult times, as quaestor and fundraiser, in the States and in South America,” recalled Wacław Zbyszewski in the article “Zagubieni romantycy” [Lost Romantics] (Kultura, No. 10, 1959).

And this is how Zbyszewski further characterized Czapski’s role in the small community of Kultura: “Czapski has certainly rendered and continues to render great services to Kultura as a sui generis minister of foreign affairs: he has a double ease of establishing relations and friendships, both as an artist and as count, because these two social groups ‑ the aristocracy and the bohemian ‑ are the most international, the least rigid, the least parochial in dealing with foreigners. But these real, concrete merits of Czapski are unimportant in comparison with his contribution to  spiritual, personal, social and internal life du petit circle of Laffitte. Giedroyc gives a sense of Mission, Zygmunt brings idealists to the hard ground of reality. Zosia gives a lot of furious energy and the warmth of the family nest. And Józio Czapski adds a kiss of fantasy to the whole thing.”

Dom „Kultury” – zgodnie z życzeniem Redaktora – nie został zamieniony w muzeum, jego drzwi są nadal dla wszystkich otwarte (po wcześniejszym umówieniu się!. Niektórzy goście dają się namówić na krótką wypowiedź do kamery, starzy bywalcy wspominają dawnych mieszkańców, młodsi dzielą się wrażeniami…

Obok pokazujemy nieco materialów związanych z rzymskimi początkami „Kultury”. Są tu zdjęcia przedstawiające Jerzego Giedroycia, Zofię Hertz i Józefa Czapskiego z połowy lat 40. XX w., nieco rachunków i fragmentów listów, które nadeszły do Redaktora po debiucie pisma w czerwcu 1947 r. oraz nieco wspomnieniowych wypowiedzi.   

W latach 1956-1957 August Zamoyski ustawił w ogrodzie domu Instytutu Literackiego dwa posągi swego autorstwa. Wcześniej, z tej okazji, w północno-zachodniej części ogrodu wybudowano specjalny cokół. Jako pierwsza - w drugiej połowie 1956 r - stanęła rzeźba przedstawiająca św. Jana Chrzciciela, a następnie „Wenus”. W korespondencji artysty z Jerzym Giedroyciem (który pokrywał koszty transportu) znajdujemy ustalenia dotyczące tych akcji. Św. Jan Chrzciciel został przez Zamoyskiego zabrany w okolicach w kwietnia 1957 r:
Drogi Panie! - pisał Zamoyski do Giedroycia 1 IV 1957 r. - Bardzo mi było przykro, iż musiałem posąg Św. Jana zabrać, szczególnie iż Pan i „Kultura" tak się sympatycznie do tej rzeźby odnieśli - ale ponieważ ją sprzedałem, było to koniecznością. Józio jako i Pan [??...] uzgodnili ze mną, aby postawić inny posąg, mianowicie mam „Venus” w brązie, która myślę dobrze by w [??...] do istniejącego cokołu pasowała, ponieważ tak się złożyło, iż z Panem tego uzgodnić nie mogłem, zapytuję, czy by to Pańskim intencjom również odpowiadało.(...) jeżeli więc Panu myśl postawienia „Venus” na miejsce Św. Jana odpowiadała, aby cokół nie stał pusty, gotów jestem posąg przywieźć. Oczekując miłej odpowiedzi przesyłam serdeczny uścisk dłoni August Zamoyski.
Jerzy Giedroyc odpowiedział 7 IV 1957: Drogi Panie Ma się rozumieć bardzo bym się cieszył, gdyby znów stanął w Laffitte Pana posąg. Jeśli to tylko jest Panu wygodne i nie sprawia wielkich kłopotów. (...) Jerzy Giedroyc.
Oba posągi były atrakcją dla odwiedzających, w zbiorach AIL zachowała się sesja fotograficzna, autorstwa Henryka Giedroycia, przedstawiająca "Wenus" i Marka Hłasko. KIlka fotografii w galerii pochodzi z korespondencji pomiędzy Giedroyciem i Zamoyskiem, dwa zdjęcia zrobiono w 2019 r. podczas przeglądowej wystawy twóczości Zamoyskiego w warszawskim Muzeum LIteratury im. Adama Mickiewicza. 

(1920-2011)

W roku 1950 Jerzy Giedroyc i Józef Czapski uczestniczyli w Kongresie Wolności Kultury w Berlinie. Oburzyło ich pominięcie przez organizatorów Kongresu narodów takich, jak m.in. Rumuni, Węgrzy, Ukraińcy. Józef Czapski wytknął to nawet w swoim przemówieniu, co zwróciło uwagę obecnego na Kongresie młodego ukraińskiego dziennikarza - Bohdana Osadczuka. Tak zaczęło się pół wieku współpracy i przyjaźni Giedroycia i Osadczuka. Był on najbliższym współpracownikiem "Kultury" w sferze relacji polsko-ukraińskich, ale też - od kiedy zaczął pisywać do prestiżowego "Neue Zuericher Zeit" - istotnym propagatorem giedroyciowych koncepcji politycznych. 

Był częstym gościem w domu "Kultury", a jako urodzony "anegdotczik" i gawędziarz - zazwyczaj był też wówczas "ataman" duszą towarzystwa.

Odznaczony Orderem Orła Białego, Bohdan Osadczuk był też laureatem nagrody im. Jerzego Giedroycia za działalność w imię polskiej racji stanu.

Przed wojną Kisielewski współpracował z pismami Jerzego Giedroycia, a w powojennej swojej powieści "Sprzysiężenie" tak go sportretował - jako radcę Geysztora: "Kochał się w dyplomacji, w tajnych posunięciach, w maskowaniu się i odgrywaniu swej roli z ukrycia, w tajemniczej korespondencji, w ważnych poufnych informacjach (...). Pod tymi upodobaniami Zygmunt wyczuwał w nim jednak obecność głębszej i istotniejszej pasji: żądzę działania, namiętny kult energii i czynu, pragnienie wpływania na bieg wydarzeń i kształtowania losów społeczeństwa". O przedwojennych tytułach Giedroycia Kisielewski napisał, że były "intelektualistyczno-rewolwerowe".
Redaktor był z tych ocen bardzo niezadowolony. O Kisielewskim mówił natomiast: „Jego poglądy były mi z gruntu obce. A zarazem miałem do niego dużą słabość za jego wielką odwagę. I za jego przekorę. To są cechy, które bardzo lubię i bardzo cenię. (…) Powinien był przez całe życie pisać wyłącznie felietony miast porywać się na powieści i na politykę. Był doskonałym felietonistą, a felieton był formą, w której wyraził się najpełniej”.

Poetka, tłumaczka i dysydentka, przyjaciółka Polski i Polaków, była jedną z siedmiu w ZSRS osób, które odważyły się w 1968 r. zaprotestować przeciwko agresji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację. Za protest na Placu Czerwonym zapłaciła wyrokiem skazującym na przymusowy pobyt w szpitalu psychiatrycznym, co było jedną z praktyk sowieckiego sysytemu wobec opozycjonistów.
Była współzałożycielką i autorką samizdatowego pisma "Kronika bieżących Wydarzeń".
Zmuszona w 1975 r. do emigracji, osiedliła się w Paryżu, gdzie współpracowała z emigracyjnymi pismami rosyjskimi, ale też - z "Kulturą". W 2005 r. otrzymała polskie obywatelstwo i została laureatką nagrody im. Jerzego Giedroycia. "Znałam w swoim życiu tylko dwoje wielkich ludzi - Annę Achmatową i Jerzego Giedroycia" - powiedziała w jednym z wywiadów.

„Ważną postacią był dla mnie Jerzy Stempowski, który przyjeżdżał do „Kultury” mniej więcej raz na kwartał, z którym przez lata korespondowałem i do którego byłem bardzo przywiązany. Wysoko ceniłem jego eseistykę. Natomiast niekoniecznie liczyłem się z jego opiniami na tematy literackie, gdyż były często stronnicze” – opowiada w „Autobiografii na cztery ręce” Jerzy Giedroyc.

„[Ojciec przyszłego Redaktora] Ignacy Giedroyć pochodził ze zubożałej gałęzi prastarego rodu książąt litewskich. W Mińsku nie miał chyba żadnych krewnych. Jego ojciec, Bronisław Lucjan Giedroyć, zarządzał jakimś "folwarczkiem pod Śmiłowiczami" – to w zasadzie jedyne, co po upływie niemal stulecia mówił o nim Jerzy Giedroyć. Jednemu ze swych korespondentów opisywał wizytę u dziadka Giedroycia: "Zachowałem w pamięci – miałem chyba cztery lata – obraz wielkiego drzewa i psa". (...) Dużo więcej wiemy o rodzinie pani Franciszki Giedroyciowej, de domo Starzyckiej...”

– dzieje rodziny Giedroyciów skrupulatnie odtwarza Marek Żebrowski w książce „Jerzy Giedroyć. Życie przed „Kulturą””, bogato ilustrując je archiwalnym zdjęciami i dokumentami.

Korporacja „Patria”, „Bunt Młodych”, „Klub Złośliwych Szczeniaków”, gdzie „siedziało się razem na wódce i załatwiało sprawy państwowe, dublując Radę Ministrów” – pierwsze doświadczenia polityczne i redaktorskie Jerzego Giedroycia. Nieliczne zachowane zdjęcia, wspomnienia samego Redaktora, a także audycje Polskiego Radia z udziałem m.in. Henryka Giedroycia, prof. Andrzeja Ajnenkiela i dr. Marka Żebrowskiego, autora książki „Jerzy Giedroyć. Życie przed „Kulturą””.

Leopold Unger – od roku 1970 obecny na łamach „Kultury” jako „Brukselczyk”, szybko stał się jednym z jej bardziej cenionych autorów i jednym z bliższych współpracowników Redaktora. Często bywał w Maisons-Laffitte, co pokazują prezentowane tu fotografie.

Świadectwa z czasów szkolnych (np. przedwojenna legitymacja szkolna dla licealisty Giedroycia, uprawniająca do zniżek na przejazdy koleją; matura w Bukareszcie) oraz dokumenty związane ze służbą w Polskich Siłach Zbrojnych. Znajdziemy tu m.in. zaświadczenie o ukończeniu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty na Środkowym Wschodzie, pozwolenie na prowadzenie pojazdów wojskowych i przepustkę uprawniającą do przemieszczania się w rejonie Twierdzy Tobruk; zaświadczenie o zakończeniu służby w Polskich Siłach Zbrojnych i uprawnieniach do noszenia odznaczeń za udział w walkach.

Słynny duet fortepianowy Marek i Wacek tworzyli: Marek Tomaszewski oraz Wacław Kisielewski (syn Stefana Kisielewskiego - publicysty, pisarza i kompozytora). Grali z wielkimi sukcesami przez ponad 20 lat, koncertowali w salach na całym świecie. Bywali też w Maisons-Laffitte, a wracając z Paryża, Wacław przewoził książki „Kultury”.

"Moja współpraca z Gombrowiczem możliwa była tylko dzięki temu, że bezpośrednie kontakty między nami były bardzo rzadkie” – mówi Jerzy Giedroyc w „Autobiografii na cztery ręce”.

Wizytę w Maisons-Laffitte opisał też sam Gombrowicz w „Dzienniku” – reprodukcję tego fragmentu zamieszczamy obok. Jerzy Giedroyc przyznawał, że relacja jest wierna.

W archiwach Instytutu zachowało się zaledwie kilka zdjęć Gombrowicza, w tym jedno przedstawiające pisarza siedzącego na dywanie, w towarzystwie psa i niezidentyfikowanej pary. Nie zachował się opis, kiedy i gdzie fotografię tę wykonano, ani kim są towarzysze Gombrowicza. Według prof. Michała Pawła Markowskiego, którego poprosiliśmy o opinię, zdjęcie zostało wykonane w Argentynie, w roku 1940, w domu Marcelego Marcousa, dyrektora firmy zbożowej „Bunge & Born”, żonatego z Francuzką (oboje na zdjęciu). Państwo Marcousowie bardzo lubili gromadzić w swym domu Polaków i Gombrowicz był tam częstym gościem. Ponieważ firma ta istnieje do dziś czynimy starania o potwierdzenie tej tezy.

O Gombrowiczu mówią prof. Jan Błoński i Konstanty A. Jeleński. Audycje z RFI.

Kultura was not intended to be an illustrated magazine. Printing illustrations has always been (and still is) expensive. However, if you look carefully through the set of magazines, you can find something. The Editor published illustrations rarely and only until the 1960s, after 1970 we will not find a single one. It’s a pity, considering that he could use the services of outstanding artists. Apart from a dozen or so maps and charts illustrating texts on the economy, which should be noted for the sake of order, in Kultura we find mainly reproductions of Józef Czapski’s works. There are eighteen. Apart from Czapski, only the painter Zygmunt Turkiewicz appears as an illustrator (twice). In the 1950s and 1960s, Turkiewicz was an art reviewer for the magazine.

Reproductions of Czapski's works are two series of sketches from a trip to the USA, dominated by hastily drawn skyscrapers and views from the train window. We also have two two-picture series about the house of Kultura and two tiny precise sketches-variations of “Zurbaran” and “Z. Cranach”. They accompany Czapski’s essay. The only portrait printed in Kultura is the image of Jerzy Stempowski, published after the writer’s death. The original hangs on the wall of Czapski’s studio, in the house of the Literary Institute.

Today’s reader may be impressed by the description of the painting “Kawiarnia [Coffe house”, printed in the so-called gray scale. The editors exercise our imagination in the following way: “The picture shows a man (gray yellows) against a background of frosted glass (dull blue greens), among chairs made of cinnabar, reds and browns.”

“I lived in Minsk until 1916 […] The Polish army, i.e. Dowbor’s Corps, was also stationed in Minsk; many friends and relatives who were in the house and whom I met often served there. Thanks to them I came into contact with the legend of Piłsudski; his printed portraits reached both Minsk and Moscow, as did legionary songs. It was then that my fascination with Piłsudski began”, recalls Jerzy Giedroyc in his “Autobiography for Four Hands”. In the house of Kultura you can see numerous traces of this fascination; photos and engravings of the Marshal in the Editor’s office and in the winter garden; photos, copies of articles, postcards in the archive…

Photographs of Sławomir Królikowski, guest of the "Kultura" house. November 2021

The first issues of “Kultura”, the first articles, obtaining funds for the activity ‑ in the memories of the team members. Beginnings in Rome and the first seat of the Literary Institute in Maisons-Laffitte near Paris ‑ in a house on avenue Corneille. The ruined and cluttered house, which had served as a warehouse, was cleaned by everyone together ‑ after a long time, they discovered… a kitchen in it. The photos included in this collection show the effect of time-consuming and laborious cleaning. The authors of the photos also immortalized The Editor among the garden beds ‑ looking after the vegetable garden was also the responsibility of the team members.

“On Corneille” Institute functioned for seven years. It was, as Jerzy Giedroyc puts it, “neither a kibbutz nor a convent”. The aforementioned group of people constituted a well-coordinated team. According to The Editor, they were connected by their common experience in the II Corps. “The army brings people together”, he adds. “We were leaving the army, we didn’t expect to join high society”, adds Józef Czapski in another recording.

It is no coincidence that the list of the first publications of the emerging “Kultura” included two items: Mickiewicz’s “The Books and the Pilgrimage of the Polish Nation” (with an introduction by Gustaw Herling-Grudziński) and “Prometeusze” [Prometheuses] by Stanisław Szpotański – “a book that showed that life in exile is extremely hard and often ends tragically,” explained Jerzy Giedroyc in “Autobiografia na cztery ręce” [Autobiography for Four Hands]. “I chose this book, as well as »The Books and the Pilgrimage «, very deliberately and consciously, because I considered it a warning against emigration,” he added.

In the interviews presented here, Jerzy Giedroyc, as well as other members of the “Kultura” team, talks about various concepts of emigration, its subsequent “waves,” the difficult first (and not only the first) years and relations with other emigration circles.

It is impossible to talk about “Kultura” without mentioning General Władysław Anders. Jerzy Giedroyc served under his command thanks to Józef Czapski, wand it was there that he met Zofia Hertz. Anders established the Literary Institute, appointed Giedroyc to its organization and granted a loan for this purpose. Regardless of the differences or disputes that later divided them, the people of “Kultura” maintained their respect and sympathy for the General, and he reciprocated them with the same.

The Congress for Cultural Freedom was founded in June 1950 in Berlin. As Jerzy Giedroyc recounts in the accompanying video, the invitation for the representatives of "Kultura" to the organizational congress is due to their friend James Burnham, one of the initiators of the project. Participation in the Congress made it possible to establish contacts with the Western European and American intellectual world, and the cooperation resulted in, among others, the creation of a Free Europe University in Exile (FEUE) in Strasbourg for East European students. Next to it, you can see archival photos from the Congress - "Kultura" was represented, apart from Jerzy Giedroyc, by Józef Czapski.

„Pisanie na emigracji to składanie rękopisów do dziupli w drzewie” – przypomina pogląd Czesława Miłosza w zamieszczonym tu nagraniu wideo Jerzy Giedroyc. Dodaje jednak, że sam poeta – laureat Literackiej Nagrody Nobla z 1980 roku – jest dowodem fałszywości tej tezy.

Gdy Miłosz zdecydował się w 1951 roku pozostać na Zachodzie, to właśnie w Domu „Kultury” znalazł schronienie. Sam Miłosz przyznaje w jednym z zamieszczonych tu nagrań, że nie było to współistnienie „pokojowe” – dochodziło do awantur, ostrych starć. Niemniej Giedroyc publikował jego książki, a „Kultura” była jedynym pismem, które broniło go mimo jego „dość aroganckiej pozycji”.

In fact, Maisons-Laffitte housed only the first headquarters of "Kultura", on avenue Corneille. The house at 91 de Poissy Avenue - Jerzy Giedroyc's last address - is located in neighboring Mesnil-le-Roi. But by force of habit, that first address remained with 'Kultura': 'Maisons-Laffitte'.

The Literary Institute bought the house at the end of 1954, after being evicted from its first residence. It was possible thanks to the help of wealthy friends and fundraising among the readers of "Kultura". Offices were arranged on the ground floor, bedrooms on the first floor. The guests stayed overnight in the pavilion near the house.

Offices, hall, jardin d'hiver, i.e. a winter garden, a parcel shop... - photos from years ago and today.

“And finally, Józio Czapski. His functions in running Kultura are undefined. He must have rendered her great service in the former difficult times, as quaestor and fundraiser, in the States and in South America,” recalled Wacław Zbyszewski in the article “Zagubieni romantycy” [Lost Romantics] (Kultura, No. 10, 1959).

And this is how Zbyszewski further characterized Czapski’s role in the small community of Kultura: “Czapski has certainly rendered and continues to render great services to Kultura as a sui generis minister of foreign affairs: he has a double ease of establishing relations and friendships, both as an artist and as count, because these two social groups ‑ the aristocracy and the bohemian ‑ are the most international, the least rigid, the least parochial in dealing with foreigners. But these real, concrete merits of Czapski are unimportant in comparison with his contribution to  spiritual, personal, social and internal life du petit circle of Laffitte. Giedroyc gives a sense of Mission, Zygmunt brings idealists to the hard ground of reality. Zosia gives a lot of furious energy and the warmth of the family nest. And Józio Czapski adds a kiss of fantasy to the whole thing.”

Dom „Kultury” – zgodnie z życzeniem Redaktora – nie został zamieniony w muzeum, jego drzwi są nadal dla wszystkich otwarte (po wcześniejszym umówieniu się!. Niektórzy goście dają się namówić na krótką wypowiedź do kamery, starzy bywalcy wspominają dawnych mieszkańców, młodsi dzielą się wrażeniami…

Opening of the exhibition “Jerzy Giedroyc and His Achievement”. November 24, 2014, at the National Library in Warsaw. The exhibition was opened by Tomasz Makowski ‑ head of the National Library, Wojciech Sikora ‑ president of the Literary Institute, and Jacek Miler from the Ministry of Culture and National Heritage. The exhibition was prepared by Małgorzata Ptasińska and graphically designed by Marek Zalejski.

Throughout the long years of its existence, the Literary Institute has collected many artworks. However, not being an art museum, for obvious reasons this collection was not created according to any particular plan. It is rather evidence of visits, contacts, and often friendship with artists associated with “Kultura”. Most of the artworks in the Institute's inventory came from donations.

Undoubtedly, the most important figure who left a mark on this institution was Józef Czapski, a long-term resident of the house in Maisons-Laffitte. It was here that he wrote, drew and painted for almost the entire period of his post-war, busy life. Today, a gallery of portraits by him, depicting personalities who have gone down in the history of our culture, decorates the stairs leading to the first floor. We can see there the images of: Zygmunt Hertz, Marek Hłasko, Gustaw Herling-Grudziński, Jerzy Giedroyc, Stefan Kisielewski, Józef Łobodowski, Sławomir Mrożek and Bohdan Osadczuk. The Institute's collection also includes other oil compositions by the artist, depicting genre scenes and still lifes. The collection is complemented by numerous works on paper ‑ ink sketches and watercolors, partly decorating the walls, partly hidden in drawers. Several of them, sketched in Iraq, have a documentary value, recalling Czapski’s journey during the war years.

Another painter who strongly marked his presence at the Institute was Jan Lebenstein. Among the dozen of his works, it is worth noting such works as Sainte Paula, Image Double, Enlèvement de l’Europe, in which we find typical fantastic-surreal motifs with a strongly erotic flavor. Lebenstein’s most original work, constituting an inseparable part of the house on Avenue de Poissy, is undoubtedly the window in Zygmunt Hertz’s room, painted in the 1970s. Lithographic boards also decorate one of the rooms on the first floor.

Among the artists close to “Kultura” through her relationship with another collaborator ‑ Konstanty A. Jeleński ‑ there is his life companion and wife, Léonor Fini. In addition to several poetic compositions on paper, a three-dimensional mask painted on a piece of bark attracts attention.

Next in turn, the painter Arika Madeyska, known in Parisian artistic circles, left seven of her works here, two of which are unusual ‑ they are painted chests, one in the African style, the other in the Kashubian style.

Naive painting is represented by three watercolors by Nikifor. There is also an opportunity to see two paintings by Henryk Józefski, better known for his independence and political activities.

Among the classics of Polish painting, Jan Cybis is worth mentioning, represented by one oil and two watercolors. We can find also individual paintings by Rafał Malczewski, Włodzimierz Terlikowski, Marek Oberländer, Tomasz Dominik and others.

The collection of paintings is complemented by graphics by, among others, Brandel, Jastrzębowski, Czermański and Kulisiewicz, a number of engravings from the 17th-19th centuries and maps related to the history of Poland, which were collected by Jerzy Giedroyc and Zygmunt Hertz. The entire collection of about 150 items briefly described here was inventoried in 2011.

Krzysztof Zagrodzki

In the 1970s and 1980s, the books published by Giedroyc, as well as the archival issues of Kultura, were a treasury of texts for independent, opposition publishers in Poland. The so-called “underground” publishing houses (“second circuit” of publications ‑ the “first circuit” are official publishing houses, approved by censorship) illegally published texts that were unavailable in Poland due to censorship. The phenomenon of underground publishing existed in many countries of the Soviet bloc (e.g. samizdat in the USSR), but it was in Poland that it reached its greatest proportions. A large part of the books of the second circuit are reprints of the publications of the Literary Institute. Bestsellers in this market have become, among others: books by Witold Gombrowicz, Stanisław Barańczak, Gustaw Herling-Grudziński, Czesław Miłosz, Leszek Kołakowski, Stanisław Swianiewicz, Paweł Zaremba, Marek Hłasko, Stefan Kisielewski, George Orwell, Melchior Wańkowicz ‑ and many, many others… We present here the covers of some “underground” reprints of IL books.