Zdjęcie
Zbigniew Brzeziński, Jerzy Giedroyc. Maisons-Laffitte, Easter 1963. / Sygn. FIL00116
FOT. HENRYK GIEDROYC

Listopad 1963 w korespondencji Jerzego Giedroycia

ZUZANNA DZIEDZIC


Artykuł przygotowany przez Zuzannę Dziedzic. Autorka jest studentką polonistyki w Uniwersytecie Warszawskim, była stażystką w Instytucie Literackim i stale współpracuje z portalem kulturaparyska.com.

***

Listopad 1963 r. Indie rozpoczynają program kosmiczny, a Walt Disney decyduje, że nowy park rozrywki ulokuje na Florydzie. Agata Christie publikuje „Przyjdź i zgiń”, trzydziestą pierwszą powieść z Herculesem Poirot, w kinach można zobaczyć „Szaradę” z Audrey Hepburn i Carym Grantem. W Wietnamie Południowym puczyści inspirowani przez CIA mordują prezydenta Jeana Baptiste’a Ngô Đình Diệma, a w Stanach Zjednoczonych zamachowiec strzela śmiertelnie do prezydenta Johna F. Kennedy’ego. W wyniku eksplozji podwodnego wulkanu u wybrzeży Islandii wyłania się wyspa Surtsey. Wiedeńska gazeta Volksstimme ujawnia nazwisko oficera, który aresztował Annę Frank. I Sekretarzem KC PZPR jest Władysław Gomułka, I Sekretarzem KC KZPR w ZSSR – Nikita Chruszczow. Przy próbie przekroczenia muru berlińskiego giną Klaus Schröter i Dietmar Schulz. W Wielkiej Brytanii umierają C.S. Lewis i Aldous Huxley, The Rolling Stones wydają pierwszą autorską piosenkę, a The Beatles – album „With the Beatles”. Umiera Stanisław Ossowski. FBI na rozkaz J. Edgara Hoovera zakłada podsłuch w domu Martina Luthera Kinga. Olga Koszutska reżyseruje w Gorzowie Wielkopolskim „Grupę Lakoona” Różewicza, a Ludwik René w Warszawie – „Wizje Simony Machard” Brechta.

Tymczasem w Maisons‑Laffitte, w domu przy Avenue de Poissy 91, Jerzy Giedroyc i współpracownicy jak zwykle pracują niestrudzenie. Przygotowują do druku grudniowy numer „Kultury”, ale trwają też prace nad styczniowym (i nad kilkoma książkami). Na początku miesiąca Giedroyc zmaga się z grypą, ale nie pozwala sobie na odpoczynek. Korespondencję prowadzi nieprzerwanie do 21 listopada, kiedy to odpisuje na ostatnie listy, a wieczorem wyjeżdża do Londynu. Do końca miesiąca nie napisze już żadnego listu w Maisons‑Laffitte, choć powróci do domu rankiem 28 listopada, po kilkudniowym pobycie wypełnionym służbowo-towarzyskimi spotkaniami. W agendzie z tego okresu z nazwiska wymieniono m.in. Pawła Zarembę, Juliusza Mieroszewskiego, Kazimierza Okulicza, Franciszka Wilka, Marię Danilewiczową i Leopolda Łabędzia. Niekiedy notatki wskazują również na miejsce spotkania: hotel Cumberland tylko raz ustąpił innemu miejscu, czyli serwującej polską kuchnię restauracji Daquise (obie placówki wciąż są czynne). Po powrocie Giedroyc wraca do pracy, ale odpisywanie na listy wznawia dopiero w grudniu.

Równoległa lektura przedstawionych poniżej listów pozwala stwierdzić, jakie wątki zajmowały Giedroycia w listopadzie 1963 r. Znaczącą kwestią pozostawała, jak zawsze, praca nad „Kulturą” – poszukiwanie autorów i ponaglanie ich, zajmowanie się korektami itd. Niekiedy należało uspokoić kogoś, kogo tekst już był na składzie – przypadek Marka Hłaski, którego żona próbowała wycofać książkę (prawie na pewno na prośbę pisarza), jest tu najbardziej dramatyczny. Redaktor otrzymywał też komentarze od czytelników na temat tekstów z poprzednich numerów. Wielkie poruszenie wzbudził tekst Władysława Michniewicza „Śmierć płk. Hańczy”, godzący w dobre imię środowiska generała Andersa. Nie cichły echa po zmanipulowanym wywiadzie z Witoldem Gombrowiczem, który ukazał się „Życiu Literackim” i przysporzył autorowi, bardzo przecież czułemu na swoim punkcie, mnóstwo niechęci (zarzucano Gombrowiczowi umniejszenie cierpień, jakich Polacy doznali ze strony Niemców podczas II wojny światowej). Giedroyc umożliwił Gombrowiczowi publikację obszernej polemiki na łamach „Kultury”. Alicja Iwańska brała się za organizowanie wymiany intelektualnej i współpracy między naukowcami polskiego pochodzenia w Stanach Zjednoczonych, a Jerzy Stempowski popadł w przygnębienie po wizycie młodzieży z PRL-u, która przedstawiła mu ponurą wizję socjalistycznej rzeczywistości. Giedroyc próbował zorganizować fundusze na publikację pamiętników Wincentego Witosa – i chociaż do wydania książki doszło, to przedsięwzięcie okazało się finansową klapą. Wiele osób, w tym samego Redaktora, zasmuciła śmierć socjologa Stanisława Ossowskiego; również morderstwo prezydenta USA Kennedy’ego wzbudziło wiele emocji. Aleksander Wat, rozczarowany komunizmem, próbował ułożyć sobie życie na Zachodzie, a Melchior Wańkowicz wciąż aklimatyzował się w kraju, do którego atmosfery nie mógł przywyknąć, ale z którego nie pragnął już nigdy wyjeżdżać.

Krótkie podsumowanie listopada 1963 r. w korespondencji Giedroycia w liczbach:

  • Jerzy Giedroyc napisał 43 listy, a jego korespondenci wysłali ich 79.
  • 29 listopada był dniem bez listów.
  • W listopadzie najczęściej pisał do Giedroycia Witold Gombrowicz – aż 7 razy.
  • Z kolei Giedroyc najwięcej listów adresował do Witolda Jedlickiego – dokładnie 4.
  • Listy pochodziły z pięciu kontynentów: Afryki, obu Ameryk, Australii i Europy.
  • Korespondencja rozgrywała się między Giedroyciem a pięćdziesięcioma pięcioma osobami.
  • W grupie korespondentów było 49 mężczyzn i 6 kobiet.
  • Najstarszą korespondentką była Aleksandra Zagórska, żołnierka Legionów Piłsudskiego, która miała w owym czasie 81 lat i mieszkała w Zakopanem.
  • Najmłodszym korespondentem był dwudziestojednoletni Józef Gawłowicz, marynarz, późniejszy kapitan.

Poniżej prezentujemy listy oznaczone dokładnymi datami. Kliknięcie nazwiska danej osoby prowadzi do powiązanego z nią listu.

1 listopada: Redaktor pisze do Andrzeja Stypułkowskiego, a do Redaktora piszą Michał Borwicz, Józef Czapski, Zbigniew JordanPolish Research Centre.

2 listopada: Redaktor pisze do Witolda Gombrowicza, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Witolda Jedlickiego, Aleksandra MałachowskiegoWładysława MichniewiczaStefana MierzwyTymona TerleckiegoEweliny Żółtowskiej, a do Redaktora piszą Benedykt Heydenkorn, Gustaw Herling-GrudzińskiSzymon Szyszman, Tymon Terlecki, Aleksandra Zagórskaprzedstawiciele Union des Syndicalistes.

3 listopada: do Redaktora piszą Adam CzerniawskiWitold Gombrowicz, Melchior WańkowiczAleksander Wat.

4 listopada: do Redaktora piszą Witold Gombrowicz, Alicja IwańskaStefan Mayer.

5 listopada: do Redaktora pisze Benedykt Heydekorn.

6 listopada: Redaktor pisze do Zygmunta Haupta, a do Redaktora piszą Maria Danilewicz-Zielińska, Józef GawłowiczWiktor Sukiennicki.

7 listopada: do Redaktora piszą Zbigniew Brzeziński, Witold Jedlicki, Izaak A. Langnas, Kazimierz Okulicz, Jerzy Stempowski i Kazimierz Wierzyński.

8 listopada: do Redaktora piszą Michał Borwicz, kustosz Biblioteki JagiellońskiejWitold Gombrowicz.

9 listopada: Redaktor pisze do Witolda Gombrowicza, Benedykta HeydenkornaKonstantego Jeleńskiego, a do Redaktora piszą Maria Danilewicz-Zielińska, Witold GombrowiczAleksander WatAleksandra Zagórska.

10 listopada: Redaktor pisze do Kazimierza OkuliczaTymona Terleckiego, a do Redaktora piszą Stefan KozłowskiRoman Szczurkowski.

11 listopada: Redaktor pisze do Adama Czerniawskiego, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Franciszka WilkaKazimierza Wierzyńskiego, a do Redaktora piszą Piotr Rawiczprzedstawiciel Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych.

12 listopada: do Redaktora piszą Witold Gombrowicz, Andrzej Korboński i Kazimierz Okulicz.

13 listopada: Redaktor pisze do Witolda Jedlickiego, a do Redaktora piszą Michał Borwicz, Konstanty JeleńskiFranciszek Wilk.

14 listopada: Redaktor pisze do Mieczysława Giergielewicza, Witolda GombrowiczaKazimierza Okulicza, a do Redaktora piszą Franciszek Wilk (razdrugi) i Andrzej Chciuk.

15 listopada: do Redaktora piszą Alfred BerlsteinGustaw Herling-GrudzińskiWacław Iwaniuk.

16 listopada: Redaktor pisze do Benedykta Heydenkorna i Danuty Mostwin, a do Redaktora piszą Jonas Dainauskas, Zdzisław MiłoszewskiTymon Terlecki.

17 listopada: Redaktor pisze do Andrzeja Chciuka, Józefa Fryda, Alicji Iwańskiej, Zdzisława MiłoszewskiegoJerzego Stempowskiego, Piotra Wandycza, Franciszka WilkaAugusta Zamoyskiego, a do Redaktora piszą Wacław Chocianowicz, Witold Gombrowicz, Witold JedlickiJerzy Stempowski.

18 listopada: Redaktor pisze do Konstantego Jeleńskiego, Witolda JedlickiegoZbigniewa Jordana, a do Redaktora pisze Witold Jedlicki.

19 listopada: Redaktor pisze do Zdzisława Miłoszewskiego, Jerzego StempowskiegoAleksandra Wata, a do Redaktora pisze Kazimierz Wierzyński.

20 listopada: do Redaktora piszą Józef FrydZygmunt Wieliczka.

21 listopada: Redaktor pisze do Biblioteki JagiellońskiejZbigniewa Brzezińskiego, Marka HłaskiWitolda Jedlickiego, a do Redaktora pisze Emeryk Hutten-Czapski.

22 listopada: Redaktor wyjechał do Londynu, a piszą do niego Witold Gombrowicz, Witold Jedlicki i Aleksander Małachowski.

23 listopada: Redaktor wyjechał do Londynu, a piszą do niego Eugeniusz BajkowskiMichał Chmielowiec.

24 listopada: Redaktor wyjechał do Londynu, a pisze do niego Aleksander Wat.

25 listopada: Redaktor wyjechał do Londynu, a piszą do niego Andrzej ChciukRudolf Richter.

26 listopada: Redaktor wyjechał do Londynu, a piszą do niego Zygmunt HładkiBenedykt Heydenkorn.

27 listopada: Redaktor wyjechał do Londynu, a piszą do niego Włodzimierz SznarbachowskiTymon Terlecki.

28 listopada: Redaktor wrócił z Londynu, a piszą do niego Danuta Irena BieńkowskaAleksander Porembiński.

29 listopada: dzień bez listów.

30 listopada: do Redaktora piszą Alicja IwańskaWacław JabłońskiFranciszek Wilk.

Pomiń sekcję linków społecznościowych Facebook Instagram Vimeo Powrót do sekcji linków społecznościowych
Powrót na początek strony