Zdjęcie
Fotografia Stanisława Westfala ze skrzydełka obwoluty książki "Rzecz o polszczyźnie" wyd. Veritas, Londyn 1956 r. / Sygn. sm00150
© INSTYTUT LITERACKI

Radziecki czy sowiecki?


Dla pokolenia, które żyło w Polsce międzywojennej reżym za wschodnią granicą określany był przymiotnikiem „sowiecki”. Nie było to ani pejoratywne ani negatywne.

„Nie kłóciło się to z duchem języka polskiego – od kilku stuleci polszczyzna, mimo fal uzasadnionego lub nieuzasadnionego puryzmu , «czyścicielstwa», wykazuje wyrazistą skłonność do przejmowania słów obcych dla zawartej w nich barwy stylowej lub kolorytu lokalnego. Na tym tle ustalenie się w Polsce terminów Sowiety, sowiecki było całkowicie zrozumiałe, tym bardziej, iż komunistom nigdy administracyjnie nie zabraniano stosowania terminów Zwiazek Rad., radziecki, co dawało dostateczny wyraz tradycyjnemu liberalizmowi” – wyjaśniał Stanisław Westfal w „Kulturze” (1950, nr 7/33-8/34).

Instytut Literacki w swych publikacjach używał określenia sowiecki, mimo reguł przyjętych przez komunistyczne władze w Polsce, „radziecki” był tylko przytaczany w cytatach, za źródłem. Czy był to wybór polityczny? Autor artykułu zaprzecza: „Przy pierwszym zwłaszcza zetknięciu się z przymiotnikiem radziecki każdy Polak o subtelniejszym nieco poczuciu językowym wyczuwa zgrzyt. Negatywny stosunek do komunizmu może oczywiście wrażenie zgrzytu wzmóc, ale nie jest jego przyczyną”.

We współczesnych słownikach języka polskiego czy słownikach wyrazów obcojęzycznych pod hasłem sowiecki znajdujemy: „patrz radziecki” lub „przest. radziecki”. Ale dlaczego i skąd się pojawił twór radziecki? „Ideą przewodnią ukucia swego czasu «rodzimego» terminu radziecki, było przekonanie kół komunistycznych, iż system, który zmierza do powszechności (hasło rewolucji światowej), winien mieć wszędzie nazwy rodzime”, znalezienie odpowiedniego polskiego terminu było nie lada wyzwaniem dla purystów językowych.

Dlaczego radziecki, a nie radzki, radziański? Sowiecki to poniekąd pomyłka, twór źle pojętego puryzmu językowego stowarzyszonego z naciskiem i przymusem – dowodzi Stanisław Westfal w „Kulturze” 7/33-8/34 z 1950 r.  
W odpowiedzi na ten artykuł Wiktor Szach przysłał list do Redakcji (zamieszczony w „Kulturze” nr 10/56 z 1950 r.) z napisaną przez siebie w 1947 roku fraszką „Słownictwo”:

Podkreślają z naciskiem przy każdej okazji:
Radziecki Rząd i Związek, i Naród Radziecki,
Jak gdyby rzec: sowiecki – miało być obelgą,
Lub wyraz ten obecnie był zbyt... staroświecki.
Można zgodzić się na to, by nie być upartym,
Na niejedną pozwala żywy język zmianę,
Choć wyraz ten się zdaje jak gdyby uboższy
O dwie literki (zd) - skromne, zapomniane.
 

Plik do pobrania: Link

ZOBACZ TEKSTY NA PODOBNY TEMAT


Zsyłka po francusku
Papier, litera, kolor, kreska
Radziecki czy sowiecki?
Adresy Jerzego Giedroycia
Inwigilacja Instytutu Literackiego w czasach Gomułki
Czartoryski - Giedroyc
Przedwojenne teksty Juliusza Mieroszewskiego
„Polska jest jak kazańska sierota, której nie ma komu wykupić z niewoli"
Kurier Polski w Bukareszcie
Doświadczenia i refleksje...
"Strachy" Zygmunta Haupta po angielsku
Książki ze starej półki. Portret Andrzeja Chileckiego
Konserwatyzm czy rewolucja? „Bunt Młodych” i „Polityka”.
Współpraca Anny M. Cienciały z Instytutem Literackim
Polskie dzieci w Isfahanie
Korespondencja Iji Lazari-Pawłowskiej z Jerzym Giedroyciem
List otwarty Czapskiego do Jacquesa Maritaina i Francoisa Mauriaca
Spisy czasopism w AIL
Piotr Rawicz w Maisons-Laffitte
Stanisław Brzozowski w kręgu zainteresowań Jerzego Giedroycia
Pożegnanie Wojciecha Karpińskiego
Teksty Drugie - numer poświęcony literaturze emigracyjnej
Wybór Zofii
Uwagi wdzięcznego współbiesiadnika
Pan Henryk
Historyjki z...
Oda do Blacka
Jerzy Giedroyc o odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie
Wigilie w notatkach Henryka Giedroycia
Powstanie Instytutu Literackiego - dokumenty
Zdzisław Najder w filmie „Tratwa Kultury"
Laureaci nagród „Kultury”
Listy Adama Zagajewskiego
Paryski falanster
Numeracja miesięcznika „Kultura”
Książki Instytutu Literackiego wydane w latach 1946 - 2000
Spis książek „drugiego obiegu” w AIL
Wyznania ukraińskiego polonofila
Cóż dalej, panowie Polacy?
Podróż do Kijowa
Ukraina, Żydzi i Rosja
Obrazki z Ukrainy
Ukraina i sąsiedzi
Jerzy Giedroyc - in memoriam
Młodzież Czwartego Charkowa
Pokój 101
Ukraina między Wschodem a Zachodem
Spis wydawnictw IL
O Nobla dla Zbigniewa Herberta
„Cegiełki” - opracowanie studentów Uniwersytetu Łódzkiego
R.Habielski Przesłanie i lekcja Kultury
Jerzy Giedroyc i Witold Wirpsza
Henryk Giedroyc i jego praca
Wojciech Żukrowski pisze w sprawie antologii…
Jak Marek Hłasko trafił do Maisons-Laffitte
Tygodniki francuskie - poleca Jerzy Giedroyc
Jak Redaktor obchodził swoje urodziny?
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
Józef Czapski Smierć Cezanna
ABC polityki Kultury
Esej dla Kassandry
O reformę zakonu polskości
Raj utracony
W Berlinie o zjednoczonej Europie
Pomiń sekcję linków społecznościowych Facebook Instagram Vimeo Powrót do sekcji linków społecznościowych
Powrót na początek strony