POLSKA
13 stycznia - Na Uniwersytecie Łódzkim wykład prof. Józefa Chałasińskiego poświęcony genealogii społecznej polskiej inteligencji; początek dyskusji o inteligencji.
30 czerwca. - W Polsce odbyło się sfałszowane przez władze referendum ludowe.
4 lipca – Pogrom Żydów w Kielcach.
Trwa wysiedlanie ludności niemieckiej z Polski, oraz nacjonalizacja przemysłu.
ŚWIAT
5 marca - W przemówieniu Winstona Churchilla w Fulton w Stanach Zjednoczonych użyty został termin „żelazna kurtyna” ilustrujący stan podziału Europy a także zimnowojennych stosunków między mocarstwami.
7 kwietnia - W Londynie ukazał się pierwszy numer tygodnika „Wiadomości” pod redakcją Mieczysława Grydzewskiego.
Z HISTORII INSTYTUTU LITERACKIEGO
(według opracowania prof. Rafała Habielskiego)
LUTY
11 lutego - W Rzymie założony został Instytut Literacki, zarejestrowany pod nazwą Casa Editrice „Lettere”. Jego powstanie było zwieńczeniem starań podjętych w końcu 1945 r. przez Jerzego Giedroycia, którego pomysł wspierali Minister Informacji i Dokumentacji Rządu Polskiego w Londynie prof. Adam Pragier, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego prof. Władysław Folkierski oraz dowództwo 2. Korpusu, w tym dowódca, gen. Władysław Anders oraz szef sztabu gen. Kazimierz Wiśniowski. Instytut nie miał określonego przyporządkowania administracyjnego, będąc zależny po części od Ministerstwa Informacji, po części zaś od czynników wojskowych.
14 lutego - Jerzy Giedroyc opracował projekt szczegółowych celów Instytutu i jego plan wydawniczy. „Doniosłym momentem, który moim zdaniem winien przesądzić o umiejscowieniu (...) Instytutu na terenie Italii jest fakt, że w pewnym momencie działalność Instytutu będzie można oprzeć o sprzyjające nam koła włoskie i watykańskie. Ponadto liczyć się należy, że w najbliższym czasie Italia stanie się kanałem dla propagandy warszawskiej i propagandy sowieckiej. Jest więc rzeczą celową i konieczną paraliżowanie taj akcji na miejscu”.
J. Giedroyc, Notatka.
MARZEC
15 marca - „1). Instytut ma być zorganizowany w taki sposób, by rozpoczynając w skromnej skali, na która dozwalają środki uzyskane przez Pana z dotychczasowego źródła, mógł ulec odpowiedniemu rozszerzeniu przy uzyskaniu dodatkowych środków, z przewidywanego innego źródła.
2). Instytut ma rozpocząć swoją działalność formalnie i faktycznie jak najrychlej w takim zakresie, jaki dziś jest możliwy.
3). Instytut ma służyć pracy politycznej polskiej zagranicą, jako narzędzie walki o niepodległość, w zakresie propagandowym, i jako zespół środków przechowywania i rozwijania dorobku pisarskiego polskiego.
4). W pracy i organizacji Instytutu momenty partyjno-polityczne nie mogą znaleźć uwzględnienia (...) Praca polityczna Instytutu musi być tak prowadzona, by mógł on znaleźć wspólny język z czynnikami politycznymi Europy zachodniej i środkowo-wschodniej o charakterze szczerze demokratycznym i opierającym się na wpływowych oraz rządzących ugrupowaniach politycznych i prądach umysłowych tegoż charakteru”.
A. Pragier do J. Giedroycia
29 marca - Jerzy Giedroyc zwrócił się do Zdzisława Broncla z sugestią uwag dotyczących planu wydawniczego Instytutu Literackiego. Wśród pozycji, które miały ukazać się drukiem znajdowały się m.in.: „Boska komedia” Dantego oraz powieści Gilberta K. Chestertona „Napoleon z Notting Hill” i Ernesta Hemingwaya „Komu bije dzwon”.
KWIECIEŃ
11 kwietnia - Instytut Literacki kupił w Rzymie drukarnię Officine Grafiche Italiane (OGI). Subwencję, w sumie 8 mln. lirów, Instytut otrzymał od Szefa Służby Pieniężnej 2. Korpusu.
15 kwietnia - Instytutu Literacki otrzymał 3 mln. lirów z przyznanej mu z Funduszu Społecznego 2. Korpusu pożyczki na sumę 4 mln.
MAJ
4 maja - Instytut Literacki otrzymał druga transzę w wysokości 1 mln. lirów z Funduszu Społecznego 2. Korpusu.
CZERWIEC
W połowie miesiąca ukazała się pierwsza książka wydana przez Instytut Literacki, była nią powieść „Legiony” Henryka Sienkiewicza z przedmową Jana Bielatowicza. Na skrzydełku obwoluty czytelnik książki mógł przeczytać: „Instytut Literacki pragnie nawiązać w swej działalności do słów stanowiących przed 150 laty akt erekcyjny Legionowego Instytutu Nauk we Włoszech: „W one umiejętności zasobni, niosąc prawdziwe i czyste republikańskie serca, gdy do Ojczyzny powrócimy, staniemy się dla Niej bardziej użyteczni, niżeli dawni bracia nasi, pielgrzymujący po świecie.”
W końcu miesiąca ukazały się „Księgi Narodu Polskiego i Pielgrzymstwa Polskiego” Adama Mickiewicza ze wstępem Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.
Pierwsze pozycje opublikowane przez Instytut były dowodem trudności w realizacji pomysłów wydawniczych Giedroycia. Wedle jednego z projektów książki miały ukazywać się w ramach sześciu serii: Biblioteka Narodowa („pomniki piśmiennictwa polskiego”); Historia Polski w powieści („dzieje państwa i narodu” w ujęciu literackim); Powieść Współczesna („zajmująca i wartościowa lektura); Polska Myśl Społeczno-Polityczna („problematyka życia polskiego na przełomie XIX i XX w.); Biblioteka Społeczno – Gospodarcza („zagadnienia z dziedziny współczesnego życia gospodarczego i społecznego); Biblioteka Przekładów Literatur Obcych (klasyka współczesna).
26 czerwca - Jerzy Giedroyc wystąpił o odkomenderowanie do pracy w Instytucie Literackim kpr. pchor. Gustawa Herlinga-Grudzińskiego z Oddziału Kultury i Prasy 2. Korpusu oraz por. Zygmunta Hertza z 8 pułku artylerii przeciwlotniczej, faktycznie biorących już udział w pracach Instytutu.
LIPIEC
2 lipca - W „Dzienniku Żołnierza APW” ukazała się anonimowa recenzja „Ksiąg Narodu Polskiego i Pielgrzymstwa Polskiego”.
11 lipca - Skróconą wersję recenzji „Ksiąg…” zamieszczonej przez Dziennik Żołnierza APW” ogłosił „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”.
17 lipca - W „Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza” recenzja Antoniego Bogusławskiego z „Legionów” H. Sienkiewicza.
SIERPIEŃ
Nakładem Instytutu ukazał się esej Jerzego Stempowskiego (pod pseudonimem Paweł Hostowiec) „Dziennik podróży do Austrii i Niemiec”, opublikowany w 1947 r. w przekładzie włoskim.
W „Myśli Polskiej”, londyńskim czasopiśmie Stronnictwa Narodowego (nr 101) ukazała się recenzja „Legionów” H. Sienkiewicza.
WRZESIEŃ
9 września- „...sytuację uważam za dosyć ciężką i nie jestem pewien czy Instytut zdoła wygospodarować utrzymanie swego personelu, gdyż wojsko kończy się szybciej niż myślałem”.
J. Giedroyc do M. Prądzyńskiej
15 września - W „Dzienniku Żołnierza APW” (nr 221), recenzja (b.h. „Wstrząsająca książka”) eseju Jerzego Stempowskiego „Dziennik podróży do Austrii i Niemiec”.
28 września - Rozkazem dowódcy 2. Korpusu gen. Władysława Andersa formalnie powołany został, de facto działający już od lutego Instytut Literacki w Rzymie (Casa Editrice „Lettere”), którego zadaniem miało być: „prowadzenie akcji wydawniczej w dziedzinie kulturalnej, naukowej, literackiej i społecznej celem zaspokojenia potrzeb Polaków w tej dziedzinie” oraz „zbieranie dorobku piśmiennictwa polskiego”.
Instytut wyposażony został m.in. w: linotyp z matrycami polskimi, kocioł do topienia metalu, płaską maszynę drukarską, dwa agregaty, dwa samochody ciężarowe, dwa samochody osobowe, zapas części zamiennych i opony zapasowe, 150 beczek benzyny, żywość, papierosy, dziesięć pistoletów, kołdry watowe, koce, kurtki skórzane, kurtki patrolowe, kożuchy oraz zelówki.
We wrześniu nakładem Instytutu Literackiego ukazała się powieść Stanisławy Kuszelewskiej „Kobiety”.
PAŹDZIERNIK
1 października - Instytut Literacki zawarł umowę z firmą kolportażową i wydawniczą The Vistula Press w Londynie, kierowanej przez Aleksandra Piskora i Marię Prądzyńską, na mocy której firma ta zyskiwała prawo wyłącznego kolportażu książek Instytutu na terenie Wielkiej Brytanii kupując 2000 egz. każdego tytułu, 500 zaś biorąc do sprzedaży komisowej. Instytut udzielił Vistuli 50% rabatu od ceny detalicznej na wszystkie wydane przez siebie pozycje. Umowa obowiązywać miała do końca 1947 r. z prawem przedłużenia.
4 października - Rozkazem dowódcy 2. Korpusu ppor. Jerzy Giedroyc mianowany został dyrektorem Casa Editrice „Lettere”.
6 października -W „Wiadomościach” (nr 27) recenzja Melchiora Wańkowicza powieści Stanisławy Kuszelewskiej („Książka o kobietach w Polsce”).
11 października - Podpisana została umowa pomiędzy Instytutem Literackim a Wydziałem Oświaty 2. Korpusu dotycząca odpłatnych usług drukarskich świadczonych Wydziałowi przez Instytut. Na jej podstawie Instytut opracowywał teksty dostarczone przez Wydział pod względem typograficznym i drukował je „w sposób staranny i sumienny” pozostawiając sobie 200 egzemplarzy do kolportażu na terenie Włoch. Umowa przewidywała także edycje pod szyldem Instytutu.
24 października. Instytut Literacki zawarł umowę z księgarnią nakładową kolportażowo-wydawniczą Libella w Paryżu. Firma otrzymała prawo do kolportażu i sprzedaży wydawnictw oficyny na terenie Francji, Belgii, Holandii i Luksemburga, kupując 1000 egz. każdego tytułu i biorąc do sprzedaży komisowej 500 egz.
W październiku nakładem Instytutu Literackiego ukazała się powieść Stanisława Szpotańskiego „Prometeusze”.
LISTOPAD
5 listopada - W Instytucie Literackim, którego biuro mieściło się w Rzymie, przy placu Remuria 2a; wprowadzono Regulamin zajęć. Pracowników obowiązywały godziny urzędowania od g. 9 do g. 13 oraz od g.16 do g. 18.
5 listopada - Ustalona została obsada personalna Instytutu:
- ppor. Tadeusz Siuta – kierownik literacki
- ppor. Władysław Wąchała – kierownik drukarni
- kpr. pchor. Gustaw Herling-Grudziński – odpowiedzialny za kontakty ze Związkiem Pisarzy Polskich w Londynie oraz PEN-Clubem, tłumaczenia, recenzję i bibliotekę
- por. Zygmunt Hertz – odpowiedzialny za sprawy administracyjne, kolportaż i ekspedycję oraz sprawy lokalowe
- sierż. Public Relation Officer (PRO) Zofia Hertz – sekretariat, sprawy finansowe, adiustacje i korekta
- strz. PRO Józef Fryd – pracownik drukarni
- st. och. Izabela Siuta – maszynistka,
a także kierowcy:
kpr. Konrad Hendel
bomb. Włodzimierz Dieduch
strz. Fryderyk Windfang
Wśród osób, które miały być zatrudnione w Instytucie pod uwagę brane były kandydatury Karoliny Lanckorońskiej, Michała Pawlikowskiego, Jana Bielatowicza.
7 listopada - Jerzy Giedroyc zwrócił się do prof. Oskara Haleckiego z Polskiego Instytutu Naukowego w Nowym Jorku o roztoczenie prawnej opieki nad Instytutem. „Nasza sytuacja prawna – dopóki znajdowało się tutaj wojsko, a Włochy były krajem okupowanym – nie nastręczała większych trudności. Trudności te powstają dopiero teraz, kiedy wojsko opuściło Włochy, a moi współpracownicy są w trakcie demobilizowania się na tym terenie. Trudności te są dwojakiego rodzaju: przede wszystkim strona prawna pozostających we Włoszech pracowników Instytutu, gdyż dawne paszporty polskie nie są honorowane, a ponadto ataki ambasady warszawskiej w osobie prof. Kota, których należy się spodziewać, jakkolwiek Instytut ma charakter kulturalno-oświatowy i polityką się nie zajmuje”.
J. Giedroyc do O. Haleckiego
W listopadzie Jerzy Giedroyc nawiązał kontakt z przebywającym w Quakenbrueck, w Niemczech Stanisławem Vincenzem. Przedmiotem korespondencji było wydanie w Instytucie Literackim opublikowanej częściowo przed wojną sagi huculskiej „Na wysokiej połoninie”, do czego w efekcie nie doszło.
W listopadzie nakładem Instytutu Literackiego ukazała się powieść Władysława Reymonta „Rok 1794”.
GRUDZIEŃ
22 grudnia - Kolejna próba nawiązania kontaktu przez Jerzego Giedroycia z mieszkającym w Montevideo Czesławem Straszewiczem. „Przede wszystkim chciałem się zapytać, czy ma Pan jakiś rękopis w tece, gdyż bardzo chętnie bym na niego reflektował. Ponadto chciałbym wydać po włosku Pana „Litość”, którą znalazłem na emigracji”.
W 1946 r. nakładem Instytutu ukazały się także:
- „Informator o Imperium Brytyjskim i krajach Ameryki Północnej i Południowej” opracował Tadeusz Siuta
- Juliusz Kaden-Bandrowski, „Miasto mojej matki”
- Sergiusz Piasecki, „Serduszko”
