POLSKA
25 lipca - Ogłoszona została odezwa intelektualistów z kraju do emigracji z wezwaniem do powrotu (Apel do Rodaków za granicą, potocznie Apel 48); wśród sygnatariuszy m.in. Ewa Bandrowska-Turska, Józef Chałasiński, Maria Dąbrowska, Karol Estreicher, Zbigniew Florczak, Paweł Jasienica, Julian Krzyżanowski, Kazimierz Kumaniecki, Tadeusz Lehr-Spławiński, Konstanty Łubieński, Gustaw Morcinek, Antoni Słonimski, Wojciech Świętosławski, Stefan Wiechecki, Zygmunt Wojciechowski, Jerzy Zawieyski.
21 sierpnia - W „Nowej Kulturze” ukazał się „Poemat dla dorosłych” Adama Ważyka.
14 maja – państwa bloku wschodniego podpisały w Warszawie traktat o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej, zwany Układem Warszawskim.
28 października – oddano do użytku Pałac Kultury i Nauki im. Józefa Stalina.
W Warszawie ukazała się broszura Stefana Arskiego „Targowica leży nad Atlantykiem” w skład której wszedł opublikowany w 1954 r. paszkwil „Pasażerowie martwej wizy”.
ŚWIAT
5 maja – weszły w życie układy paryskie. Zniesiono okupacyjny status Niemiec Zachodnich, przyznano im prawo do posiadania armii oraz włączono do Paktu Północnoatlantyckiego. Niemcy Zachodnie stały się suwerennym krajem.
25 sierpnia – ostatnie oddziały Armii Radzieckiej opuściły Austrię.
20 listopada - W Londynie zmarł Tomasz Arciszewski, premier 1944-1947, jeden z przywódców PPS na obczyźnie.
Z HISTORII INSTYTUTU LITERACKIEGO
(według opracowania prof. Rafała Habielskiego)
STYCZEŃ
Ukazał się nr 87/88 „Kultury”
- nakład - 4100 egz.
- prenumeratorów bezpośrednich – 2069
- numerów sprzedanych i prenumerat – 3241
W nr. m.in.: informacja o nowym adresie „Kultury” (91, avenue de Poissy, Maisons-Laffitte)
Kolejna lista wpłat na nowy dom, oraz słowo od redakcji w tej sprawie: „Nasze kłopoty nie są jednak zakończone. Ze względu na specyficzne warunki nie możemy rozłożyć należności na wieloletnie raty i stoimy wobec konieczności spłacenia zaciągniętych długów w najbliższym czasie. Dlatego zwracamy się do przyjaciół-czytelników i stwierdzamy: NASZ APEL TRWA. Wiemy, iż wielu z tych, którzy doceniają nasz wysiłek, teoretycznie zgadza się, że niezależna impreza małego zespołu, rozwijająca się w ciągu ubiegłych siedmiu lat, zasługuje na poparcie. Udzieleniu przez nich poparcia w praktyce stoją na przeszkodzie tysiące okoliczności codziennego życia. Prosimy ich aby przezwyciężyli opór, jaki stawia im dzień dzisiejszy i pomogli nam w miarę swoich możliwości. Każdy, nawet najmniejszy ich wkład będzie dla nas znakiem, że jesteśmy im potrzebni.
Ukazał się pierwszy odcinek powieści Czesława Miłosza „Dolina Issy”.
1 stycznia - W „Trybunie Ludu”, na artykuł „Niemieckie zbrojenia” odpowiedział Stefan Arski („Zdrada za wszelką cenę”): „Jeśli jednak nie ograniczamy się do traktowania reakcyjnej emigracji polskiej, jako skrzyżowania cyrku z domem wariatów i kryminałem – to dlatego, że owe klowny, obłąkańcy i rzezimieszki służą jednocześnie złowrogiej sprawie politycznej: sprawie spisku przeciwko Polsce.”
5 stycznia - W monachijskim miesięczniku „Der Europäische Osten” (nr 1) ukazał się przekład artykułu Juliusza Mieroszewskiego „Polacy i...poganie”.
6 stycznia - „Był tu (i będzie zaraz po ósmym) Dobraczyński. Widziałem go przelotnie w 1947 r. w Rzymie. Jest to średniak, rodzaj takiej męskiej Rodziewiczówny, bardzo płodny i bardzo poczytny, z cicha bojkotowany przez reżimowy Związek Literatów. Obecnie jest redaktorem <Tygodnika Powszechnego>. Pierwszy człowiek, który spokojnie i ostrożnie, ale był szczery.”
J. Giedroyc do J. Stempowskiego
8 stycznia - „Mój artykuł niemiecki przerabiałem trzy razy. Wyważone jest w nim każde zdanie (...). Stoimy wyraźnie na stanowisku granicy Odra-Nysa – ale w odróżnieniu od innych Polaków pragniemy porozumienia w ramach europejskich z Niemcami, na wzór porozumienia francusko-niemieckiego. Polacy jednak na emigracji niczego się nie nauczyli i popularną jest jedynie szowinistyczna antyniemiecka polityka, bez względu na to, czy kanclerzem jest Hitler, czy Adenauer.”
J. Mieroszewski do J. Giedroycia.
16 stycznia - W „Wiadomościach” (nr 3/459), recenzja „Złotej Hramoty” pióra Jurija Kosacza („Dumy ukraińskie Łobodowskiego”).
22 stycznia – Ukazało się „Zdobycie władzy” Czesława Miłosza. Część nakładu (ok. 500 egz.) miałą obwolutę mającą zmylić peerelowskie służby. Widniało na niej nazwisko autora Zygmunt Kornaga i tytuł „Wyzwolenie”. Jako wydawca figurowało „Stowarzyszenie Budowniczych Polski Ludowej im. Wandy Wasilewskiej, Sekcja Paryż”.
22 stycznia - „Na Lechonia i na Grydzewskiego nie ma rady i – nie łudźmy się – Grydz z Lechoniem są bardziej w guście rodaków niż my, np. >Kultura< to zawsze jakiś zapaszek żydomasoński, podejrzany, a tu wszystko proste, jasne. Co do „Dziennika”, to jeszcze nic Panu nie mogę powiedzieć o wydaniu książkowym.”
J. Giedroyc do W. Gombrowicza
23 stycznia - „Bardzo się z tego cieszę, bo to uważam za dobry kawał, który powinien mieć w kraju rezonans. >normalne< wydanie na emigrację dam dopiero za jakiś miesiąc.” (patrz 22 stycznia)
J. Giedroyc do J. Mieroszewskiego
LUTY
8 lutego - „Express Wieczorny” („Marzenia i rzeczywistość”) o ankiecie „Kultury” na temat odwracalności zmian w Polsce.
22 lutego - „Flinta z książką Miłosza zdaje się, że się udała. Szereg ludzi dało się nabrać, m.in. Stempowski przysłał mi list donoszący o <ofensywie propagandy komunistycznej> na Zachodzie etc. Miejmy nadzieję, że tak samo naiwni okazali się graniczni cenzorzy.”
J. Giedroyc do J. Mieroszewskiego
27 lutego - Polemika Klaudiusza Hrabyka („Życie”, nr 9/401) z komentarzem J. Mieroszewskiego do swojego artykułu w „K” nr 87/88.
27 lutego - W „Trybunie Ludu” (nr 57), artykuł „Taktowna operacja”, będący polemiką ze szkicem A. Bobkowskiego „Zachód nareszcie wyzwala”.
MARZEC
Ukazał się nr 89 „Kultury”
- nakład - 4200 egz.
- prenumeratorów bezpośrednich - 2116
- numerów sprzedanych i prenumerat - 3406.
W nr m.in.: Pastisz „Kultury” (m.in. fragmenty Dziennika W. Gombrowicza, teksty K. Jeleńskiego, W.A. Zbyszewskiego, Cz. Miłosza, J. Mieroszewskiego)
1 marca - „Ideologia tego pisma (<Kultury>) streszcza się w następującej tezie: dziś historyczno-prawne pretensje straciły wszelki sens.”
J. Mieroszewski do J. Giedroycia
15 marca - W Radiu Wolna Europa o „Zdobyciu władzy” Czesława Miłosza mówił Roman Palester.
W „Merkuriuszu Polskim” (nr 3/59) recenzja „Zdobycia władzy” Czesława Miłosza pióra Bolesława Taborskiego („Na tropach <rewolucji>”).
KWIECIEŃ
Ukazał się nr 90 „Kultury”,
- nakład - 4200 egz.
- prenumeratorów bezpośrednich – 2147
- numerów sprzedanych i prenumerat – 3459
W nr. m.in.:
Informacja o przyznaniu nagrody „Kultury” Marianowi Pankowskiemu za „Smagłą swobodę”.
2 kwietnia - Juliusz Mieroszewski dokooptowany został do składu Zarządu Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie.
3 kwietnia - „Od czasów Sienkiewicza i początków ideologii >narodowej< Polacy są Piastami w szarawarach Jagiellonów, nie na ich miarę skrojonych. Do posiadania Polski w rozmiarze jagiellońskim brakło im różnych przesłanek materialnych, a więc jeszcze uzdolnień i pomysłów. Kto o tym wątpił, mógł się przekonać w 1920-1923, gdy większa część narodu odrzuciła nie tylko próby poparcia ruchu niepodległościowego ukraińskiego, ale także skromny program Litwy Środkowej. Posiadanie kresów wschodnich było w tych warunkach zjawiskiem przejściowym, opartym tylko na chwilowej słabości Rosji. To, co stało się w Jałcie, było nieuniknione i musiało tak czy inaczej nastąpić. Słusznie protestujemy przeciw formie tego załatwienia, ale samo odpadnięcie kresów było już przedtem zupełnie dojrzałe i czekające niejako na podpis.”
J. Stempowski do J. Giedroycia
12 kwietnia - „Przed dwoma dniami dostałem też nowy numer <Kultury>. Zawsze byłem zdania, że daje Pan zbyt wiele miejsca polityce emigracyjnej i kurnikowi londyńskiemu, o którym coraz mniej można powiedzieć. Tego naprawić już nie można, trzeba się od tego oddalić. Mieroszewski marnuje się patrząc cały czas na te mikrofizyczne procesy i szukając, co można by o nich napisać. Coraz mu to trudniej przychodzi, bo nie ma na to już żadnej recepty. Być zawsze przeciwnego zdania niż <Orzeł Biały> też nie jest dobrze, bo głupstwo, nawet odwrócone, pozostaje głupstwem. Ostatnia kronika londyńska, którą czytam tylko z obowiązku współpracownika, wskazuje, że temu trzeba na pewien czas dać spokój, bo patrząc wciąż na kurnik, traci się poczucie proporcji i łatwo wpaść samemu w ekstrawagancje i nawet gorsze rzeczy.”
J. Stempowski do J. Giedroycia
12 kwietnia - „Święta na szczęście są za nami. Nie cierpię świąt, imienin, urodzin, urlopów i wypoczynków. Kocham codzienność i zwyczajność. – Numer doskonały.”
J. Mieroszewski do J. Giedroycia
28 kwietnia - W „Gwieździe Polarnej” recenzja Zofii Drzewienieckiej „The Seizure of Power” Czesława Miłosza.
MAJ
Ukazał się nr 91 „Kultury”
- nakład - 4200 egz.
- prenumeratorów bezpośrednich – 2167
- numerów sprzedanych i prenumerat – 3466
8 maja - Józef Czapski rozpoczął kolejną podróż, tym razem do krajów Ameryki Południowej, w charakterze „Wielkiego Jałmużnika” i „Ambasadora” „Kultury”.
21 maja - W „Wiadomościach” (nr 21/477) recenzja „Zniewolonego umysłu” Czesława Miłosza pióra Stanisławy Kuszelewskiej („Rozmowa”).
27 maja - W nowojorskim „Nowym Świecie” (nr z 27 V) ukazała się polemika Klaudiusza Hrabyka („Rojenia o Neutralizacji Europy Środkowo-Wschodniej”) z artykułem Juliusza Mieroszewskiego „Europa zneutralizowana”: „Idea neutralizacji Europy środkowo-wschodniej miała szanse w roku 1944 i 1945, w Jałcie i przed pochodem wojsk sowieckich nad Wisłę. W dziesięć lat później jest anachronizmem i zwyczajnym majactwem, które może okazać się szkodliwe, o ile ma stanowić zasłonę dymną dla planów, które rzeczywiście są aktualne, ale stanowić będą nowy cios dla wolności świata.”
29 maja - „Osobiście nie bałbym się pójść nawet na dość ryzykowne koncepcje, gdybym nie obawiał się, że naprawdę emigracja w osobach swej elity kulturalnej, jest na ostatnich nogach.”
J. Giedroyc do J. Stempowskiego
CZERWIEC
Ukazał się nr 92 „Kultury”, poświęcony Polskim Oddziałom Wartowniczym
- nakład - 4200 egz.
- prenumeratorów bezpośrednich – 2173
- numerów sprzedanych i prenumerat – 3490
W nr. m.in.: ostatni fragment „Doliny Issy” Czesława Miłosza.
1 czerwca - „Przede wszystkim gratulacje. Jednym tchem przeczytałem „Drogę donikąd”. To znakomita książka. (...) Ma się rozumieć, że omówimy ją w >Kulturze<”.
J. Giedroyc do J. Mackiewicza
13 czerwca - „Iwaszkiewicz, spotkawszy Miłosza, powiedział mu, że nie chce się z nim przywitać. Natomiast zrobił to [Juliusz] Żuławski...”
J. Giedroyc do J. Stempowskiego
14 czerwca - „Zasadniczy zarzut, który jest wiecznie nam stawiany (nawet przez inteligentnych ludzi), brzmi: <Kultura> nie wie, czego chce, oni nie mają żadnego programu. W oczach polskiego czytelnika brak doktryny i doktrynerstwa jest równoznaczny z brakiem przekonań. Tymczasem nasz program jest oczywisty: rozpatrujemy wszystko, co zmierza czy może zmierzać do uwolnienia Kraju, czy tylko do poprawy sytuacji w Kraju. Jedynym niezmiennym punktem w naszej polityce jest interes Kraju – wszystko inne jest płynne.”
J. Mieroszewski do J. Giedroycia
15 czerwca - W „Życiu” (nr 20/412) recenzja Jana Bielatowicza ze „Zdobycia władzy”.
17 czerwca - „...jak Pan wie, Józio w Argentynie trafił na rewolucję. Co za traf! Tyle on już przeżył rewolucji i nawet argentyńska nie mogła go ominąć! Ale to na pewno znowu zrujnuje mu program i jeśli tej rewolucji nie zużyje w malarstwie, albo w literaturze – to >Kultura< znowu będzie pokiwana. /.../ Czerwcowy numer polityczne kapitalny.”
Cz. Straszewicz do J. Giedroycia
24 czerwca - Józef Czapski wygłosił odczyt w Domu Polskim w Buenos Aires.
LIPIEC
Ukazał się nr 93/94 „Kultury”
- nakład - 4200 egz.
- prenumeratorów bezpośrednich – 2174
- numerów sprzedanych i prenumerat – 3475
1 lipca - Józef Czapski wygłosił w Domu Polskim w Buenos Aires odczyt pt. „Sztuka plastyczna za żelazną kurtyną”.
3 lipca - Józef Czapski wygłosił w Domu Polskim w Buenos Aires odczyt pt. „Sztuka w Polsce współczesnej”. Dochód z wszystkich odczytów przeznaczony został na Dom „Kultury” w Maisons-Laffitte.
8 lipca - W dzienniku „Manchester Guardian” ukazał się artykuł poświęcony sytuacji w Gwatemali, którego autor zakwestionował opinie dotyczące przyszłości gospodarczej kraju, zawarte w artykule Andrzeja Bobkowskiego.
8 lipca - W „Głosie Polskim” relacja Józefy Radzymińskiej („Popiół czy Diament”) z odczytu Józefa Czapskiego.
13 lipca - „Zwracam Pana uwagę na Osadczuka, który jest bardzo sprytnym i oblatanym dziennikarzem i do którego mam zaufanie, o ile można mieć zaufanie do Ukraińca.”
J. Giedroyc do J. Stempowskiego
W lipcowo-sierpniowym (nr 7/8) „Der Europäische Osten” ukazał się przekład artykułu J. Mieroszewskiego „Polityka narodów zdeklasowanych” .
SIERPIEŃ
1 sierpnia – W „Myśli Polskiej” polemika Wojciecha Wasiutyńskiego („Na wodorze”) z artykułem J. Mieroszewskiego poświęconemu niepodległości małych i średnich narodów.
2 sierpnia - Tekst „Apelu 48” nadała założona w lipcu 1955 r. Radiostacja „Kraj”, mająca za zadanie docierać do słuchaczy polskich za granicą.
3 sierpnia - Po kilkudniowym pobycie w Maisons-Laffitte do Nowego Jorku powróciła Aniela Mieczysławska.
5 sierpnia - „Jestem teraz w niezmiernie trudnym okresie pracy. Może ciekawym i po raz pierwszy ważnym, ale też nigdy nie czułem się i tak zmęczony, i tak osamotniony. Cała >Kultura< to ciągle jeszcze bluff i hochsztaplerka. Coś w rodzaju tych ogromnych smoków z papier maché, jakie wojska chińskie niosły przed sobą w okresie wojny bokserskiej. Niemniej ten bluff muszę kontynuować. (…) Nie mogę i nie chcę reprezentować emigracji – to zresztą właściwie kraj nie obchodzi. (...) Fakt, że chcemy prowadzić walkę z ustrojem sowieckim, a nie z komunizmem jako takim, że chcemy ją prowadzić na płaszczyźnie przede wszystkim socjalnej i kulturalnej, że zwalczając Sowiety nie chcemy reprezentować restauracji, ale szukamy jakiejś rewolucji spontanicznej, nie narzuconej – w obecnej sytuacji politycznej powinien ten pomysł zrobić realnym”.
J. Giedroyc do K. Jeleńskiego
13 sierpnia - „Jest teraz sprawa tłumaczeń. Za najpilniejsze uważam Raymond Aron „Opium des intellectuels”, Maurice Merleau-Ponty, „Les aventures de la dialectique”, Simon Weil, „Oppresion et la liberte”, książki te mógłby przełożyć np. Miłosz, który jest w bardzo ciężkich warunkach obecnie (mam zapewnione dla siebie prawa autorskie).”
J. Giedroyc do J. Stempowskiego
13 sierpnia - „W obecnej sytuacji można myśleć tylko o zmianach w ramach reżymu, bo o innych nie ma mowy. Amerykanie powinni zrozumieć, że takie zmiany są nie tylko korzystne dla narodu (jak każdy wolniejszy oddech), bo to ich nie obchodzi, ale że może to osłabić jednolitość bloku sowieckiego.”
J. Giedroyc do J. Stempowskiego
20 sierpnia - W „Życiu Warszawy” (nr 198) „Emigranci dyskutują o przyszłej Polsce”; Gamma o ankiecie „K” dotyczącej trwałości przemian w Polsce.
WRZESIEŃ
Ukazał się nr 95 „Kultury”
- nakład - 4250 egz.
- prenumeratorów bezpośrednich – 2180
- numerów sprzedanych i prenumerat – 3498
1 września - Ukazało się francuskie i niemieckie wydanie „Doliny Issy”.
1 września - „...pomysł jest odwieczny: zależy mi na zrobieniu z >Kultury< >instytucji< . Własny dom pozwalający budować archiwa, bibliotekę jest dużym krokiem w realizacji idée fixe. Teraz muszę stworzyć wielki dom wydawniczy. W ten sposób >Kultura< będzie logicznie rozbudowana.”
J. Giedroyc do J. Mieroszewskiego
1 września - Ukazał się numer „Biuletynu Rozgłośni „Kraj”, w którym ukazał się tekst Apelu do Rodaków zagranicą.
8 września - Do Polski wrócił premier rządu polskiego w Londynie Hugon Hanke, nominowany na to stanowisko miesiąc wcześniej przez Augusta Zaleskiego. Hanke od 1952 r. był współpracownikiem Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego.
11 września - W tygodniku „Nowa Kultura” (nr 37) artykuł Zbigniewa Florczaka „Chcemy zobaczyć emigrację”, m.in. o „Zapiskach modelarza” A. Bobkowskiego.
18 września - W tygodniku „Nowa Kultura” ukazało się opowiadanie Kazimierza Brandysa „Nim będzie zapomniany”, którego negatywny bohater, Weymont, ucieleśniał po części Czesława Miłosza, po części zaś Andrzeja Panufnika.
18 września - W „Wiadomościach” (nr 38/494) Stanisław Mackiewicz „Precz z mej pamięci!”... o dwóch książkach o Litwie, „małych Pan Tadeuszach”, czyli o „Dolinie Issy” i „Drodze donikąd”.
19 września - „Coraz bardziej zaczynam się pasjonować do projektowanej przez Pana nowej książki (mowa o „Kontrze”), o której opowiadał Pan nam w Laffitte. Może to być książka wręcz znakomita literacko, a przy tym o dużym znaczeniu politycznym.
J. Giedroyc do J. Mackiewicza
20 września - „>Kultura< nie jest zwykłym pismem i jeśli jest tym, czym jest, to nie tylko ze względu na talenty jej współpracowników, ale również ich wzajemne zżycie się czy przywiązanie do tak zwanej sprawy przez małe czy duże S.”
J. Giedroyc do J. Mieroszewskiego
25 września - „Czy zwrócił Pan uwagę na artykuł-nowelę [Kazimierza] Brandysa w >Nowej Kulturze<, która wydaje mi się porachunkiem z Miłoszem?
J. Giedroyc do J. Stempowskiego
W końcu miesiąca na prywatne adresy w kraju wysłana została nadbitka na papierze biblijnym, zawierająca teksty opublikowane w „Kulturze” w ostatnim czasie, oraz mające się ukazać niebawem: Cz. Miłosz, „Literatura po dziesięciu latach”, Z. Jordan, „Bunt intelektualisty”, Zbigniew Florczak namawia do powrotu: Radio <Kraj>, M. Pankowski, „Mój drogi” (odpowiedź Z. Florczakowi).
PAŹDZIERNIK
Ukazał się nr 96 „Kultury”
- nakład - 4200 egz.
- prenumeratorów bezpośrednich – 2193
- numerów sprzedanych i prenumerat – 3510
4 października - Jerzy Giedroyc wyjechał do Berna na spotkanie z Marią Dąbrowską, która zatrzymała się u Jerzego Stempowskiego.
9 października - „Przed chwilą wróciłem ze Szwajcarii, gdzie przegadałem 5 dni i nocy z Marią Dąbrowską.”
J. Giedroyc do J. Mieroszewskiego
W początku miesiąca Józef Czapski zakończył podróż po krajach Ameryki Południowej. „Józio wrócił z wojażu. Właściwie klapa”.
J. Giedroyc do A. Bobkowskiego
22 października - „W Szwajcarii powiedziałam Jerzemu St[empowskiemu] i Giedroyciowi, gdy ubolewali nad nieistnieniem opozycji w Polsce: >Opozycja wyjdzie od marksistów, i jeszcze jaka<.”
M. Dąbrowska, Dzienniki powojenne.
23 października - W Klubie Polskim w Buenos Aires odbył się wieczór czytelników „Kultury”, podczas którego o „Kulturze” mówiła Waleria Fuksa, a Wiktor Ostrowski odczytał list zespołu „K” do czytelników w Argentynie, ogłoszony w formie skróconej w „Głosie Polskim” (nr z 18 XI).
27 października - „Wydaje mi się, że w tej chwili, na terenie emigracyjnym jedynie <Kultura> i nasz program posiadają podobny stosunek do kraju, jako do organizmu żywego, który ani nie zamarł, ani nie zmienił się w bezmyślny twór niewolniczy, i który bardzo, i to bezpowrotnie, różni się od tego, co było przed 1939, ale który jest też katastrofalnie pozbawiony strawy myślowej (choć to zaczęło się poprawiać w okresie <odwilży>, dzięki lepszym kontaktom z Zachodem). Łączy się z tym jeszcze jedno zadanie: próba wypracowania tutaj programu, który mógłby być przedmiotem dyskusji w kraju, albo też, skromnie, dostarczania ludziom w kraju elementów do dyskusji nad takim programem.”
Z. Broncel do J. Giedroycia.
LISTOPAD
Ukazał się nr 97 „Kultury”
- nakład - 4200 egz.
- prenumeratorów bezpośrednich – 2192
- numerów sprzedanych i prenumerat – 3505
W nr. m.in.: List otwarty „Kultury” Do czterdziestu ośmiu, zakończony zaproszeniem sygnatariuszy do Maisons-Laffitte „na przyjacielską rozmowę z emigrantami.”
1 listopada - W „Myśli Polskiej” (nr 20/280) w przeglądzie prasy artykuł „O sumienność krytyki” poświęcony wystąpieniu J. Mieroszewskiego („Panom recenzentom i wydawcom”, „K”, nr 96) dotyczącemu krytyki literackiej na emigracji.
4 listopada - Zaproszenia z „Oświadczeniem do 48” wysłane zostały listem poleconym za pokwitowaniem zwrotnym na adres „Tygodnika Powszechnego”, w którym ukazał się Apel, z prośbą o ich dostarczenie sygnatariuszom; spotkanie planowane było na połowę marca 1956 r. i trwać miało 3 dni.
4 listopada - W Radiostacji „Kraj” Zbigniew Florczak o artykule Pawła Hostowca z „K” poświęconego akcji repatriacyjnej Polaków z ZSRR.
6 listopada - W „Związkowcu” (nr 44) przedruk „Śmierci i pogrzebu Wincentego Witosa” S. Korbońskiego.
6 listopada - W „Życiu” (nr ) polemika Jana Bielatowicza z J. Mieroszewskim („Panom recenzentom...”)
7 listopada - „Podobno <Le Monde> przedrukował częściowo artykuł wstępny z listopadowego numeru paryskiej <Kultury> - zapraszający do dyskusji osoby, co podpisały ów apel do emigracji, żeby wracała. Treść tego artykułu Giedroyc i p. Jerzy [Stempowski] omawiali przy mnie w Bernie, wśród żartów i dykteryjek. Ja byłam wtedy sceptycznie usposobiona do sprawy pisania takiego artykułu. Zdawało mi się, że rozsądniejsze z ich strony byłoby ten apel, jako rzecz bez znaczenia, przemilczeć.”
M. Dąbrowska, Dzienniki powojenne.
12 listopada - W „Syrenie” (nr 46/396) odredakcyjny artykuł „Niepoczytalna inicjatywa” (na temat zaproszenia 48), m.in.” Niepoczytalna inicjatywa <Kultury> przekracza swą karygodnością wszystko to, co dotychczas zespół ten na szkodę sprawy polskiej zdziałał. Odezwa >Kultury< oddała wielką usługę polityce sowieckiej i polityce tych czynników zachodnich, które kapitulują wobec bolszewizmu.”
13 listopada - W „Związkowcu” (nr 45) recenzja Jadwigi Jurkszus Tomaszewskiej („Chochoły idą donikąd”) z powieści Józefa Mackiewicza.
15 listopada - W związku z zaproszeniem wystosowanym do „48” oświadczenie wydała Egzekutywa Zjednoczenia Narodowego: ”...wezwanie emigrantów do powrotu do Polski, podpisane przez 48 osób, winno być uważane za wypowiedź reżimu komunistycznego, a nie za swobodny wyraz przekonań grupy wolnych obywateli. W Polsce dzisiejszej nie ma bowiem wolności przekonań, wolności słowa, wolności prasy. Spod pras drukarskich wychodzi tylko to, co odpowiada interesom reżimu i jego moskiewskich mocodawców. W tej sytuacji zaproszenie sygnatariuszy owego wezwania <na przyjacielską rozmowę z emigrantami> jest nieporozumieniem o tyle szkodliwym, że stwarza ono złudne wrażenie, jakoby ludzie w Polsce mieli nieograniczoną możność poruszania się w wolnym świecie, zabierania głosu i wypowiadania swych myśli, że istnieje możliwość przeprowadzania z nimi dyskusji i dochodzenia w dyskusjach do wspólnych ustaleń. Taka możliwość jednakże nie istnieje.” („Egzekutywa Zjednoczenia Narodowego. Dział Informacji”, nr 39/55).
17 listopada - „Wydaje mi się najważniejszym by inteligencji dawać pożywkę duchową, materiały do dyskusji, przyczynki do jakiegoś programu. By było to skuteczne, trzeba inteligencję traktować nawet z pewną przesadną kurtuazją. Nie rozumiem <odwilży> i odnoszę się do niej jako do rzeczy przejściowej. Niemniej nie ulega wątpliwości, że jest zmniejszenie strachu, pewne – maleńkie zresztą – wyprostowanie kręgosłupa. Trzeba więc im podsuwać pewne rzeczy jeśli nie wmawiać. Stąd ten ton naszego zaproszenia do 48u. Traktując ich jako przedstawicielstwo społeczeństwa, wzbudzam w nich może pewne ambicje czy tęsknoty. To nie jest tylko mój domysł ale również opinia osoby, do której mam wyjątkowe zaufanie jak Maria Dąbrowska, którą widziałem w ub. miesiącu w Szwajcarii.”
J. Giedroyc do Z.Broncla.
19 listopada - W tygodniku „Syrena” (nr 47/397) ukazało się oświadczenie Syndykatu Wolnych Dziennikarzy Polskich we Francji dotyczące zaproszenia wystosowanego do sygnatariuszy Apelu. Zdaniem Syndykatu inicjatywa „Kultury” m.in. „pomaga taktyce sowieckiej w rozbijaniu, rozkładaniu emigracji politycznej i w likwidowaniu akcji zmierzającej do przywrócenia niepodległości” oraz „umacnia niebezpieczne złudzenia, że w krajach satelickich, a w tej liczbie i w Polsce, przemiany polityczne, społeczne i gospodarcze odbywają się w drodze rodzimej ewolucji, a nie przez narzucenie ich z zewnątrz.” W oświadczeniu zaznaczone zostało także, iż „Kultura” jest pismem „nie związanym z żadnym odłamem społeczno-politycznym polskiej emigracji na Zachodzie a jej apel „wyraża pogląd jedynie kilku osób wchodzących w skład zespołu redakcyjnego”. Syndykat uznał w związku z tym „za swój obowiązek obywatelski i zawodowy potępić inicjatywę redakcji >Kultury< i równocześnie przestrzec polskie społeczeństwo emigracyjne przed niebezpiecznymi konsekwencjami, które z tej inicjatywy mogą wyniknąć.”
19 listopada - W „Orle Białym” (47/698) Ryszard Piestrzyński („Ryzykancki pomysł redaktora „Kultury”) oceniał inicjatywę w sposób następujący: „Kto rozmawia z ludźmi, wypuszczonymi w delegacji z Kraju – rozmawia z wyznaczonymi przez komunistów niewolnikami, albo wprost z komunistami. I prócz bałamuctwa i zamieszania – o które chodzi komunistom – rozmowy takie niczego pozytywnego dać nie mogą. W stosunku do komunizmu sowieckiego istnieje jedna tylko postawa – walki.”
W tym samym numerze „Orła Białego” obszerne fragmenty z poświęconego sprawie 48 artykułu w paryskiej „Syrenie” („Niepoczytalna inicjatywa”), m.in.: „Niepoczytalna inicjatywa zespołu <Kultury> przekracza swą karygodnością wszystko to, co dotychczas zespół ten na szkodę sprawy polskiej zdziałał. Odezwa <Kultury> oddała wielką usługę polityce sowieckiej i polityce tych czynników zachodnich, które kapitulują wobec bolszewizmu.”
24 listopada - „Głos Polski” (nr 47) „Śmiała inicjatywa „Kultury” (o zaproszeniu 48).
25 listopada - W „Dziś i jutro” Zygmunt Lichniak „Zapiski nieuzgodnionego” o literaturze emigracyjnej i „Kulturze”.
30 listopada - W „Trybunie Ludu” (nr 932/2483), Karol Małcużyński, „Rok imć pana Mackiewicza” (na marginesie artykułu „Une travail raté”).
GRUDZIEŃ
Ukazał się nr 98 „Kultury”
- nakład - 4400 egz.
- prenumeratorów bezpośrednich – 2221
- numerów sprzedanych i prenumerat – 3555
3 grudnia - „Moją ambicją było stworzyć trybunę i myśli politycznej, i kulturalnej. Jeśli są zagadnienia niepopularne czy drastyczne, to nigdy nie wahałem się ich poruszać z obawy, że mogą mi odpaść czytelnicy. Robiłem to i przy sprawach Lwowa i Wilna, i przy sprawie niemieckiej, a przede wszystkim przy sprawach krajowych...”
J. Giedroyc do A. Bobkowskiego
5 grudnia - Stefan Korboński wysłał Jerzemu Giedroyciowi maszynopis swojej nowej wspomnieniowej książki „W imieniu Kremla”.
9 grudnia - „Rękopis przeczytałem rzeczywiście jednym tchem. Jest bardzo dobry. Jest ciekawy i dobrze napisany. Można w Panu powitać nowy talent literacki na emigracji.”
J. Giedroyc do S. Korobońskiego
15 grudnia - W „Życiu” (nr 49/441) Jan Bielatowicz, „10 lat literatury emigracyjnej” (za której początek uznaje autor wydanie „Ksiąg narodu polskiego”).
16 grudnia - W „Czasie” przedruk protestu Syndykatu Wolnych Dziennikarzy Polskich we Francji.
W grudniowym „Robotniku” (nr 12/8195) artykuł „Spowiedź p. Mackiewicza”.
W końcu miesiąca Zarząd Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie zwrócił się do Juliusza Mieroszewskiego z sugestią zorganizowania wieczoru „Kultury” w związku z ukazaniem się stu numerów miesięcznika. Jerzy Giedroyc propozycję odrzucił. „Ma się rozumieć, na żadne jubileusze i akademie pod żadnym pozorem nie pójdę. Jestem dość wysokiego zdania o >Kulturze<, ale robienie jubileuszu po stu numerach jest niepoważne. Poza tym miałbym wrażenie, że jest to pogrzeb pisma.”
J. Giedroyc do J. Mieroszewskiego
W Nowym Jorku ukazała się powieść Melchiora Wańkowicza „Droga do Urzędowa”, w postaciach Piotra Kupść-Massalskiego i majora Józia Puttena skarykaturowani zostali Jerzy Giedroyc i Józef Czapski.
Książki wydane przez Instytut Literacki w 1955 r.
Czesław Miłosz, „Zdobycie władzy”, nakład 1250 egz.
Czesław Miłosz, „Dolina Issy”, nakład 1000 egz.
Marian Pankowski, „Smagła swoboda”, nakład 1000 egz.
Teodor Parnicki, „Koniec zgody narodów”, nakład 2000 egz.
