POLSKA
16 kwietnia – gen. August Emil Fieldorf został skazany przez Sąd Wojewódzki w Warszawie na karę śmierci.
2 maja - rozpoczęto budowę Pałacu Kultury i Nauki.
22 lipca – uchwalono tzw. stalinowską konstytucję. Przyjęto m.in. nowa nazwę państwa PRL, zniesiono urząd prezydenta, zastąpiony Radą Państwa.
12 grudnia – w Warszawie odbył się zorganizowany przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego zjazd 1500 tzw. księży patriotów.
.
ŚWIAT
6 lutego – Elżbieta II wstąpiła na tron Wielkiej Brytanii.
3 maja - Rozgłośnia „Głos Wolnej Polski” (od 1958 r. Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa) nadająca z Monachium, kierowana przez Jana Nowaka-Jeziorańskiego, rozpoczęła emisję stałych audycji do kraju.
22 grudnia – Senat USA ogłosił raport w sprawie Katynia.
Z HISTORII INSTYTUTU LITERACKIEGO
(według opracowania prof. Rafała Habielskiego)
STYCZEŃ
Ukazał się nr 51 „Kultury”
- nakład - 3600 egz.
- prenumeratorów bezpośrednich – 1371
- numerów sprzedanych i prenumerat – 2743
5 stycznia - W „Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza” (nr 5) Zygmunt Nowakowski o sprawie Miłosza.
9 stycznia - „Jeżeli Miłosz mieszka u Pana, to nie będę do niego osobno pisał. Proszę mu powiedzieć, że przesyłam wiele uprzejmych pozdrowień jego swobodzie i suwerenności, a także dojrzałości o roztropności – bardzo mi to odpowiada i nie tylko dlatego, że mnie wspiera. Jego list do Słonimskiego posiada klasę i format...”
W. Gombrowicz do J. Giedroycia
10 stycznia - W „Trybunie Ludu” (nr 10/1072) qw
12 stycznia - W „Orle Białym” (nr 2/497) Zdzisław Stahl o Manifeście demokratycznym.
20 stycznia - „Trybuna Ludu” (nr 200/1082) o wspomnieniach F. Składkowskiego.
27 stycznia - W „Wiadomościach” (nr 4/304), w dziale Czasopisma obce Lector relacjonuje głosy prasy zagranicznej.
LUTY
1 lutego - „Głos Polski” (nr 2289) (Buenos Aires) przedrukował artykuł J. Mieroszewskiego z nr. 50 „K”
3 lutego - W „Nowej Kulturze” (nr 5/97) artykuł Wojciecha Byliny A jednak bohaterski..., komentarz do Opowieści administracyjnych F. Składkowskiego.
MARZEC
Ukazał się nr 52/53 „Kultury”, poświęcony Polskim Klubom Artystycznym w Stanach Zjednoczonych
- nakład - 3600 egz.
- prenumeratorów bezpośrednich – 1412
- numerów sprzedanych i prenumerat – 2791
W nr. m.in. tekst Józefa Łobodowskiego „Przeciw upiorom przeszłości”. Czesława Straszewicza, „Pióra w ukropie, albo strach nami rządzi”
W marcu ukazał się pierwszy z pięciu specjalnych zeszytów „Kultury” poświęcony sytuacji w kraju pt. „Ramy życia w Polsce”.
8 marca - „Na miłość Boską, zróbcie jakieś wielkie lanie Miłoszowi. Czapski i jego kaplica robią świństwo niepojęte, bo przecież są jakieś polskie sprawy, polskie krzywdy, o które trzeba się upominać – a nie o tego skurwysyna./.../ Nie masz pojęcia jak mnie brzydzi ta banda hipokrytów, bojówkatieli i duchowych kacapów. Ja nic nie mogę pisać, bo jeszcze ktoś pomyśli, że uważam się za większego pisarza niż Miłosz, ale ktoś wreszcie powinien napisać, że to małe gówno, z którego za 20 lat już najmniejszego smrodu nie będzie.”
J. Lechoń do M. Grydzewskiego
13 marca - „Nie wiem dlaczego, namawiasz mnie do robienia lania Miłoszowi, przecież nic innego nie robię...”
M. Grydzewski do J. Lechonia
24 marca - „Numer specjalny <krajowy> jest wspaniały. Mimo, że Palcem w bucie nie kiwnąłem w przygotowaniu tego numeru – ogarnęła mnie duma, jak go zobaczyłem. /.../ Czegoś podobnego nie było na emigracji. To jest pierwsze tego rodzaju opracowanie.”
J. Mieroszewski do J. Giedroycia
29 marca - „Trzeba myśleć o rozszerzeniu kręgu czytelników. Widzę to w powiększeniu pisma. Wyobrażam sobie to w ten sposób, że powiększyłbym >Kulturę< do 256 stron. (…) Pozwoli mi to rozbudować bardziej dział informacyjny, wiadomości z kraju etc. W ten sposób dałbym rocznie pięć powieści. Jednocześnie podwoiłbym prenumeratę. Dziś> Kultura< jest najtańszym pismem emigracyjnym. Przy podwojeniu doszedłbym dopiero do ceny >Wiadomości<. Znalezienie powieści nie jest łatwe. Chwilowo poza [Teodorem] Parnickim nie widziałbym nikogo. Ale chciałbym tu sięgnąć do powieści ukraińskiej (może [Ułas] Samczuk etc.) Co Pan sądzi o tym planie i czy miałby Pan sugestie?”.
J. Giedroyc do J. Stempowskiego
29/30 marca - W „Słowie Powszechnym” (nr 77/1753), Zygmunt Przetakiewicz „Wróg pozostał ten sam”.
KWIECIEŃ
Ukazał się nr 54 „Kultury”
- nakład - 3600 egz.
- prenumeratorów bezpośrednich – 1582
- numerów sprzedanych i prenumerat - 2659.
8 kwietnia – „Chcę do późnej jesieni rozbudować pismo i wprowadzić druk powieści ( w dwóch odcinkach po 80 stron) oraz dużej noweli (20 stron), ma się rozumieć można się na to porwać mając materiał, i to dobry, w tak zwanej tece.”
J. Giedroyc do A. Bobkowskiego
23 kwietnia - Stanisław Mackiewicz zaproponował Jerzemu Giedroyciowi druk w „Kulturze” dwóch jednoaktówek uzasadniając to m.in. względami osobistymi, który to argument przeważył szalę, mimo uznania ich przez Redaktora za „słabe jak na Pana nazwisko”.
MAJ
Ukazał się nr 55 „Kultury”
- nakład - 3600 egz.
- prenumeratorów bezpośrednich – 1591
- numerów sprzedanych i prenumerat - 2668.
23 maja - W „Głosie Polskim” (Buenos Aires, nr 2304) Janina Radzymińska o „krajowym” numerze „Kultury”.
24 maja - „Był u mnie Jeleński. Omówiliśmy sytuację< światową> i wymieniliśmy poglądy na wszystkie ważniejsze tematy, przy czym stwierdziłem, że chłopak jest oblatany, poinformowany i wprawdzie nie jest zbytnio obciążony znajomością szczegółów i detali (zwłaszcza jeśli chodzi o sprawy polskie), to w sumie w porównaniu z naszymi <intelektualistami> - jest bardzo europejski. Jest przy tym bardzo miły, doskonale wychowany i budzi sympatię od pierwszego wejrzenia.”
J. Mieroszewski do J. Giedroycia
W maju Witold Gombrowicz rozpoczął pisać Dziennik.
29 maja - „Będąc na wywczasach w górach porodziłem te notatki. Dziś przeglądając je, widzę, jak dalece są fragmentaryczne. Ale niech suchy intelekt płodzi rozumowania – ja, sztuką dać mogę jedynie impuls i zresztą myślę, że w obecnych warunkach naszych impuls więcej jest wart niż rozumowanie.”
W. Gombrowicz do J. Giedroycia
CZERWIEC
Ukazał się nr 56. „Kultury”
- nakład - 3600 egz.
- prenumeratorów bezpośrednich 1573
- numerów sprzedanych i prenumerat – 2827
5 czerwca - Jerzy Prądzyński rozpoczął wydawać w Berlinie biuletyn prasowy „Stimmen zu osteuropäaischen Fragen. Nachrichten. Kommentare. Presseauszüge”. Z efektów jego pracy Giedroyc nie był jednak zadowolony: „Niestety, Prądzyński nie daje rady. Mimo wszystko mały kaliber i za duże ciągoty partyjne (NiD). Najgorsze, że nie mam zupełnie dobrego kandydata.
J. Giedroyc do M. Wańkowicza
25 czerwca - W „Dzienniku Polskim” (Detroit) polemika Klaudiusza Hrabyka z J. Mieroszewskim na temat stosunku do Niemiec.
28 czerwca - „W numerze majowym kapitalny jest artykuł Mieroszewskiego, który politycznie spod serca mi wypadł, i który pozwoliłem sobie ukraść do radia. No i Czapski! który smakuje jak białe >Chateaux-neuf-du-Pape<...”
Cz. Straszewicz do J. Giedroycia
W końcu miesiąca Jerzy Giedroyc przebywał kilka dni w Niemczech, w Berlinie Zachodnim widział się z Jerzym Prądzyńskim; w Monachium odwiedził siedzibę Radia Wolna Europa, gdzie spotkał się m.in. z Tadeuszem Nowakowskim i Wacławem A. Zbyszewskim.
LIPIEC
Ukazał się nr 57/58 „Kultury”
- nakład - 3600 egz.
- prenumeratorów bezpośrednich - 1578
- numerów sprzedanych i prenumerat – 2885
6 lipca - W „Wiadomościach” (nr 27/327) artykuł Adama Pragiera pt. „Federaści”.
18 lipca -W „Trybunie Ludu” (nr 199/1261) Stanisław Brodzki, „Karta pokoju”.
30 lipca - „...zadzwonił do mnie [Edward] Raczyński i zakomunikował mi, mówiąc, że ma przed sobą list Nowaka, który go zapytuje, czy p. Mieroszewski przyszedłby na redaktora do Monachium, i prosi Raczyńskiego o wywiad w tej sprawie. Bardzo uprzejmie, ale – odmówiłem. Jako powód podałem, że rozbudowujemy placówkę >Kultury< w Londynie (co Raczyński uznał za sensację). Posadę w Monachium uważam za polityczny i publicystyczny – grób. Z Monachium nie ma awansu. Dostałbym pewnie trzy, a może cztery razy tyle forsy, co mam, ale przestałbym być niezależnym publicystą i wszyscy nasi wrogowie podnieśliby wrzask, że wyszło szydło z worka, a czołowy publicysta< Kultury> odsłonił wreszcie maskę; wszyscy już dziś wiemy, że jest płatnym urzędnikiem amerykańskiej propagandy./.../
...cały kapitał zaufania, jakim dysponujemy w dołach inteligencji i wśród młodych, zasadza się na tym, że jesteśmy niezależni. W mojej opinii >Kultura< może brać pieniądze od Amerykanów w formie pomocy, ale w >Kulturze< nie mamy nic do sprzedania. Jedyną rzeczą na sprzedaż, jaką mamy, to są gotowe egzemplarze pisma. Nie mamy natomiast na sprzedaż ani naszej niezależności, ani poglądów politycznych.”
J. Mieroszewski do J. Giedroycia
W „Nowych Drogach” (nr 7/37) Roman Łysicki „Poza narodem”.
SIERPIEŃ
1 sierpnia - W Londynie utworzone zostało Biuro Redakcji „Kultury”, którego kierownikiem, a zarazem jedynym pracownikiem, został Juliusz Mieroszewski.
30 sierpnia -W „Orle Białym” (nr 35/530) Stefan Mękarski (Książka o Polsce współczesnej) omawia „krajowy” nr „Kultury”.
WRZESIEŃ
Ukazał się nr 59 „Kultury”
- nakład – 3600 egz.
- prenumeratorów bezpośrednich – 1656
- numerów sprzedanych i prenumerat – 2807
18 września - „>Kultura< rozwija się dość dobrze (mówię o prenumeratorach, a nie o poziomie), tak że próbuję z powrotem wydawać książki. Na pierwszy ogień idzie Orwell: „Rok 1984”, potem książka Gombrowicza, tom wierszy Łobodowskiego/.../ Jak mogę, tak staram się utrzymać kontakt z rzeczywistością krajową, nie tylko wypychając pismo do kraju i szukając nowych uchodźców.”
J. Giedroyc do A. Bobkowskiego
25 września - Stanisław Mackiewicz zaproponował „Kulturze” artykuł „będący historią czternastu miesięcy mojego premierowania”.
PAŹDZIERNIK
Ukazał się nr 60 „Kultury”
- nakład - 3500 egz.
- prenumeratorów bezpośrednich 1738
- numerów sprzedanych i prenumerat – 2906
Na początku miesiąca Jerzy Giedroyc pojechał na kilka dni do Londynu, gdzie spotkał się m.in. z Juliuszem Mieroszewskim.
18 października - „<Katedra> robi duże wrażenie i poruszenie. Jak dotąd nie mam żadnych wycinków, zresztą nie bardzo się ich spodziewam, bo i gdzie? Natomiast reakcja czytelników jest wręcz entuzjastyczna. Ma się rozumieć nie tylko reflektuję na dalsze Pana prace, ale i bardzo o nie gwałtuję. Najgorzej jest robić przerwy.”
J. Giedroyc do Cz. Straszewicza
18 października - „Bardzo dziękuję za niezmiernie ciekawy essay. Przeczytałem go z prawdziwą pasją. Postaram się go zamieścić jak najszybciej.”
J. Giedoyc do S. Mackiewicza
Ok. 23 października - Ukazał się drugi numer „krajowy” „Kultury”.
W październiku Instytut Literacki rozpoczął współpracę z drukarnią Richard w Paryżu, własnością Władysława Langzama, mieszczącą się przy 24, rue Stephenson (XVIII).
LISTOPAD
Ukazał się nr 61 „Kultury”
- nakład - 3700 egz.
- prenumeratorów bezpośrednich – 1760
- numerów sprzedanych i prenumerat – 2962
W nr. m.in. :
List ks. Józefa Z. Majewskiego: (…) „Jakkolwiek faktem jest, że większość mieszkańców Lwowa i Wilna uważała się za Polaków przed rokiem 1939, to jednak grubo myli się ten, kto utrzymuje, iż miasta te muszą być kiedyś Polsce zwrócone. Litwini nigdy nie zapomną o Wilnie i dopóty nie będzie zgody między nami, dopóki nie oddamy im tego Wilna. Z drugiej zaś strony Ukraińcy nie podarują nam Lwowa. Po zakończeniu ostatniej wojny Kresy Wschodnie zostały <oczyszczone> z Polaków. Gdy dojdzie do trzeciej wojny światowej i do ewentualnej klęski Rosji Sowieckiej, nasze apetyty na Lwów i Wilno powinny już zupełnie wygasnąć. Niech Litwini, którzy gorszy niż my los przeżywają, cieszą się swym Wilnem, a we Lwowie niech powiewa sino-żółty sztandar.”
13 listopada - W „Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza” (nr 271) Karol Zbyszewski o książce Cz. Straszewicza (Sandwiche Straszewicza).
13 listopada - W „Słowie Polskim” (nr 163) omówienie „krajowego” zeszytu „Kultury”.
17 listopada - W „Trybunie Ludu” (nr 351/1413) <SS- „Kultur”>.
18 listopada - „Straszewicz doskonały – ani mucha nie usiądzie. Zarykiwałem się. Doskonale podpatrzone i wcale niełatwe. Niełatwe, bo łatwo przeszarżować albo wpadać w Wiecha. Doskonale to zrobił.”
A. Bobkowski do J. Giedroycia.
20 listopada - W „Dzienniku Polskim” (Detroit) polemika Klaudiusza Hrabyka z artykułem Z. Nagórskiego „Sprawa polska w USA”.
GRUDZIEŃ
Ukazał się nr 62 „Kultury”
- nakład - 3600 egz.
- prenumeratorów bezpośrednich – 1819
- numerów sprzedanych i prenumerat – 3022
8 grudnia - „Nie wiem czy zwrócił Pan uwagę na list ks. Majewskiego w listopadowej <Kulturze>. List ten okazał się bombą o spóźnionym wybuchu i wywołał stosunkowo dużą reakcję: list Związku Ziem Wschodnich i dwa oburzone listy od prenumeratorów, z których jeden wymówił prenumeratę. Listy te zamierzam opublikować. Niemniej musimy w tym wypadku zająć stanowisko. Jest to dobra okazja do dalszego precyzowania naszego stanowiska w sprawie wschodniej Europy, a przede wszystkim naszych wschodnich granic, i trzeba tę okazję wykorzystać. Ma się rozumieć w sposób bardzo ostrożny.”
J. Giedroyc do J. Mieroszewskiego
Na początku miesiąca ukazał się kolejny krajowy zeszyt „Kultury” (nr 3), Sowietyzacja kultury w Polsce, red. S. Gryziewicz
10 grudnia - W „Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza” w dziale „Podsłuchane” informacja o tym, że „Kultura” drukuje się w „komunistycznej drukarni”.
Książki wydane przez Instytut Literacki w 1952 r.
Jan Kowalik, "Polonica niemieckie za czas od 1 września 1939 do 31 grudnia 1948 roku" (Bibliografia)
